* Νηστίσιμες λιχουδιές και σαρακοστιανές απολαύσεις ή συμμετοχή στο Σταυρό του Χριστού ;

Ο θεολόγος Γιώργος Μπάρλας αναλύει ορισμένα καίρια θέματα για τη Μεγάλη Σαρακοστή και το νόημα της εγκράτειας

Η πρώτη σκέψη των περισσότερων χριστιανών, όταν πρόκειται να διανύσουμε τις ημέρες της νηστείας που προτείνει η Εκκλησία είναι ότι θα καταργηθεί η ελευθερία να τρώμε απ’ όλες τις τροφές. Ο περιορισμός του φαγητού σε είδη και ποσότητα είναι μια κίνηση που πάει κόντρα στην φύση του ανθρώπου. Από την αρχή της ζωής πάνω στη γη, η τροφή είναι συνδεδεμένη με την επιβίωση. Επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι πρωτόγονοι προγονοί μας έτρωγαν όσο περισσότερο μπορούσαν όταν έβρισκαν φαγητό για να αντέξουν στις περιόδους του λοιμού που ήταν αρκετές στο παρελθόν. Με αυτή την κληρονομιά έχουμε να παλέψουμε. Ο πιστός καλείται από την Εκκλησία να παραβλέψει το ένστικτο της επιβίωσης και έτσι να πεινάσει. Καταργείται η λογική και ο άνθρωπος εισέρχεται με την θέλησή του σε άλλη διάσταση. Κι εδώ αρχίζει το ταξίδι. Με εισιτήριο την νηστεία κινήσαμε για το δρόμο προς την πατρίδα, την Ανάσταση. Με αυτή την αφορμή συζητάμε με τον Θεολόγο Γιώργο Μπάρλα μερικά καίρια θέματα για τη Μ. Σαρακοστή και κυρίως τη νηστεία.

Είμαστε στην περίοδο της Μ. Σαρακοστής. Θεολογικά τι είναι η Σαρακοστή;

Ειδικά η περίοδος της Σαρακοστής είναι μια μελέτη του Πάθους του Χριστού. Λέμε ότι για να φτάσουμε στην Ανάσταση πρέπει να περάσουμε από τον Σταυρό του Χριστού πρώτα. Δεν γίνεται Ανάσταση χωρίς Σταυρό, αλλά δεν υπάρχει και Σταυρός του Χριστού χωρίς Ανάσταση. Προσέξτε, λέμε Σταυρός του Χριστού. Συχνά οι άνθρωποι λέμε «αυτός σηκώνει τον σταυρό του». Αυτό αληθεύει. Αλλά κάθε σταυρός δεν είναι και Σταυρός του Χριστού. Μπορεί να είναι μια συνηθισμένη δοκιμασία από τις τόσες που έχει η ζωή. Η δοκιμασία μπορεί να αντιμετωπιστεί όμως με τέτοιο τρόπο που να αποδειχθεί Σταυρός του Χριστού και όχι ένας απλός σταυρός-δοκιμασία. Αν, με άλλα λόγια, αντιμετωπίσουμε τη δοκιμασία με υπομονή, εγκαρτέρηση, προσευχή ή ακόμη και δοξολογία, τότε ο σταυρός που μας βρήκε θα μας οδηγήσει στην ανάστασή μας. Σε κάτι θετικό πνευματικά για τη ζωή μας. Αν αντιθέτως αρχίσουμε να γκρινιάζουμε, να γογγύζουμε, να τα βάζουμε με τον Θεό κλπ τότε αυτό που μας βρήκε δεν θα σχετιστεί με τον Σταυρό του Χριστού και θα μας εγκλωβίζει σε μια κατάσταση κυριολεκτικά αδιέξοδη.

Η νηστεία έχει σχέση με όλα αυτά;

Η Σαρακοστή έχει ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της τη νηστεία και τις ακολουθίες αυτής της περιόδου. Η νηστεία λοιπόν είναι μια μετοχή στον Σταυρό του Χριστού, όπως είναι όλος ο χριστιανικός ασκητισμός: προσευχή, ακολουθίες, γονυκλισίες, νηστεία κοκ. Ο Χριστός ανήλθε στον Σταυρό για να μας σώσει από την αμαρτία. Εμείς ευγνωμονούμε τον Χριστό για τη θυσία Του κάνοντας, μεταξύ άλλων, και νηστεία. Συμμετέχουμε κατά κάποιον τρόπο στο Πάθος του Χριστού.

Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει με ορθολογικά επιχειρήματα για το περιεχόμενο και το νόημα της νηστείας;

Ό,τι και να πει κανείς για τη νηστεία δεν μπορεί με λογικά επιχειρήματα να καταστήσει το νόημα και τη χρησιμότητά της σαφή στον χριστιανό. Κατά τον ίδιο τρόπο που και ο Σταυρός του Χριστού δεν επιδέχεται λογικής θεμελίωσης. Θα είναι πάντα σκάνδαλο και μωρία για τους ανθρώπους. Διά του Σταυρού όμως οδεύουμε προς την Ανάσταση, η οποία ασφαλώς ξεπερνά ολωσδιόλου την ανθρώπινη λογική. Παρεμπιπτόντως η Ανάσταση είναι ένα γεγονός που ξεπερνά αυτό που λέμε «ιστορικό γεγονός». Με άλλα λόγια δεν εξακριβώνεται μέσω της λογικής ή των αποδείξεων (όπως τα ιστορικά γεγονότα) αλλά αποκαλύπτεται από τον Θεό στους πιστούς. Ο αναστημένος Χριστός εμφανίστηκε στους Μαθητές Του, χωρίς να μπορεί να τον δει κανείς άλλος. Δεν μπορεί κανείς να αποδείξει λογικά-επιστημονικά την Ανάσταση του Χριστού. Η Ανάσταση βιώνεται. Το ίδιο και η νηστεία. Αν κάποιος δεν μπει στη διαδικασία να νηστέψει δεν πρόκειται να καταλάβει τι είναι νηστεία και ποια η ωφέλεια που προκύπτει από αυτήν για την ψυχή.

Δεν χρειάζεται να εκλογικεύσουμε λοιπόν τη νηστεία…

Η νηστεία ξεπερνά κάπως τη λογική του ανθρώπου. Αν προσπαθήσουμε να την εκλογικεύσουμε οπωσδήποτε θα καταλήξουμε σε μια νηστεία-δίαιτα ή νηστεία-πρωταθλητισμό. Αλλά η νηστεία δεν είναι δίαιτα, αν και πολλοί λέμε ότι έχει και ευεργετικές ιδιότητες στο σώμα. Ενδέχεται. Ενδέχεται όμως και να μην έχει. Γιατί αν νηστεία είναι συμμετοχή στο Σταυρό, τι είδους ωφέλεια μπορεί να έχει στη σωματική υγεία; Είναι δυνατόν ο σταυρός να βελτιώνει τις σωματικές μας επιδόσεις;

Η ανάγκη για ουράνια τροφή και η αίσθηση αδυναμίας που μας οδηγεί κοντά στον Θεό. Άρα η νηστεία είναι μια διακινδύνευση…

Τηρουμένων των αναλογιών είναι μια διακινδύνευση, εφόσον είναι μια σταυρική μέθοδος. Βέβαια ο Θεός δεν θέλει να μας εξοντώσει, γι΄ αυτό και η νηστεία δεν είναι σωματοκτόνος αλλά παθοκτόνος. Η νηστεία, ωστόσο, η αυστηρή νηστεία της Σαρακοστής και της Μ. Εβδομάδας, καταβάλει τον οργανισμό, γι΄ αυτό και δεν ενδείκνυται για τους ασθενείς ή τους ηλικιωμένους. Γιατί; Γιατί η ίδια η ασθένεια και η ίδια η ηλικία αποτελούν σταυρό και δεν χρειάζεται επιπλέον νηστεία. Η νηστεία, που εν πολλοίς τη Σαρακοστή είναι και άλαδη για τις καθημερινές, δεν μπορεί παρά να καταβάλει τις σωματικές και διανοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, ο οποίος τότε νιώθει ότι δεν είναι η υλική τροφή αυτή που θα τον στηρίξει και θα τον ζωογονήσει αλλά η ουράνια τροφή. Η υλική τροφή, όσο απαραίτητη κι αν είναι, δεν σώζει. Από τη μία θρέφει και από την άλλη προκαλεί διάφορες ασθένειες στον άνθρωπο. Η ουράνια τροφή είναι η απολύτως αναγκαία.

Η αίσθηση αδυναμίας δηλαδή οδηγεί στον Θεό;

Ο πιστός λοιπόν όσο νηστεύει, όσο δηλαδή πεινάει και όσο αισθάνεται αδύναμος, τότε καταφεύγει στην αγκαλιά του Θεού. Η αδυναμία του είναι ακριβώς εκείνη που του λέει ότι από μόνος του δεν είναι πλήρης, χάνει την αίσθηση της παντοδυναμίας που έχει συνήθως ο υγιής και χορτασμένος, και διαπιστώνει την μόνη αληθινή πείνα που είναι η πείνα για τον Θεό. Η ίδια η πείνα εξάλλου τον κάνει να θυμάται ότι νηστεύει συμμετέχοντας στο Πάθος του Χριστού και προετοιμαζόμενος για την Ανάσταση. Την Ανάσταση του Χριστού αλλά και τη δική του. Μιλάμε για την πνευματική ανάσταση, την ανάσταση της ψυχής. Αυτή πρέπει να χαριστεί στον πιστό σε τούτη τη ζωή. Μια ματιά στη ζωή των αγίων θα μας πει κάτι για τον αναστημένο άνθρωπο. Αυτόν που ζει ήδη μέσα στη χαρά της βασιλείας του Θεού, όχι χωρίς τα προβλήματα αυτής της ζωής, αλλά ξεπερνώντας τα με τη χάρη του Θεού, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον φόβο του θανάτου.

Έχει τέτοια αντίληψη ο μέσος πιστός για τη νηστεία σήμερα; Προβάλλεται και διαφημίζεται ως κάτι που μπορεί κανείς να απολαύσει, που κάνει καλό στην υγεία και ενδεχομένως αδυνατίζει. Μπορεί για κάποιους να αποτελεί εναλλακτικό τρόπο διατροφής και για άλλους να είναι μια νέα εμπειρία. Υπάρχουν δεκάδες διαφημίσεις για …νηστίσιμες λιχουδιές και …σαρακοστιανές απολαύσεις

Όλα τούτα τα είπαμε και γιατί η νηστεία προβάλλεται και διαφημίζεται ως κάτι που μπορεί κάποιος να απολαύσει, ως δίαιτα που κάνει καλό στην υγεία και ενδεχομένως αδυνατίζει. Μπορεί για κάποιους να αποτελεί εναλλακτικό τρόπο διατροφής, τόσο επίκαιρο σήμερα. Για άλλους να είναι μια νέα εμπειρία, στην οποία καλό είναι να μη λέμε όχι, όπως και σε κάθε νέα ή παλιά προσφερόμενη εμπειρία. Ο σημερινός άνθρωπος δεν λέει σχεδόν σε τίποτε όχι. Δυσκολεύεται να κάνει διακρίσεις, τα δοκιμάζει όλα. Οι ταμπέλες του καλού και του κακού τον απωθούν. Δεν λέει όχι στη νηστεία σαν πρόταση. Βλέπουμε να υπάρχουν δεκάδες διαφημίσεις για «νηστίσιμες λιχουδιές» και «σαρακοστιανές απολαύσεις». Αλλά ποτέ αυτές οι εκφράσεις δεν μπορούν να προσδιορίζουν τον Σταυρό, που θα είναι πάντα ένα όργανο οδύνης και θανάτου, το οποίο όμως, παραδόξως, οδηγεί στην Ανάσταση.

Με τον τρόπο των ασκητών

Η συζήτηση αυτή με τον Γιώργο Μπάρλα για την νηστεία, μας φέρνει στη μνήμη πρόσωπα στην ιστορία του Χριστιανισμού που κίνησαν στα σοβαρά για το ταξίδι της Ανάστασης: 

 Tους ασκητές οι οποίοι τρώνε μόνο βρεγμένα παξιμάδια που τους στέλνουν τα κοινόβια και ασκητεύουν στη νηστεία και την ακτημοσύνη, την οσία Μαρία την Αιγυπτία, η οποία δεν έτρωγε για χρόνια στην έρημο, τον μεγαλύτερο νηστευτή άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και τον Ρουμάνο σαλό γέροντα Ηρωδίωνα που όταν του έφερναν τρόφιμα τα πετούσε μακριά για να τα φάνε τα πουλάκια και δεν κρατούσε τίποτα για τον εαυτό του. 

Λένε ότι ήταν άγριος στην όψη, αλλά όταν επέτρεπε ο Θεός, κάποιοι συνασκητές έβλεπαν το πρόσωπό του να λάμπει από το Άγιο πνεύμα, Αυτό για το οποίο νήστευε.

___________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 27.03.2019