* Έγινα έξαλλος!

Η αρρώστια της οργής σήμερα και οι εξηγήσεις του φαινομένου, τον λόγο του Αγίου σχετικά με το θέμα μελέτησε η θεολόγος – φιλόλογος Δέσποινα Ζαμάνη, η οποία περιγράφει πώς ο άνθρωπος που έχει τη δυνατότητα της αγιότητας αποκτά στοιχεία θηριότητας

Στους καιρούς μας οι εκρήξεις βίαιων συμπεριφορών με λόγια ή με έργα πρωτοστατούν στην καθημερινότητα της ανθρώπινης ζωής. Οι λογομαχίες, οι φιλονικίες και οι συγκρούσεις είναι συνηθισμένα φαινόμενα, που εκδηλώνονται ανά πάσα στιγμή σε οποιονδήποτε χώρο. Νέοι και ηλικιωμένοι χάνουν την υπομονή τους και γίνονται μικροπρεπείς. Πολλοί άνθρωποι, και μάλιστα απ’ όσους αξιωνόμαστε να ονομαζόμαστε χριστιανοί, χάνοντας την λογική αναζητούμε αντιδίκους για εκτόνωση της ψυχικής ταραχής με την παραμικρή αφορμή.

Βέβαια η οργή δεν είναι πρωτότυπο στοιχείο του 21ου αιώνα αλλά αποτελεί πάθος, που αναφύεται σε κάθε εποχή, όταν η αστοχία μας να κοινωνήσουμε τον Θεό ταλανίζει ολόκληρη την ύπαρξή μας. Ώστε ο λόγος του Μ. Βασιλείου «Κατά οργιζομένων», που εκφωνήθηκε μόλις τον 4ο αιώνα συνεχίζει να είναι επίκαιρος μέχρι τις ημέρες μας. Η ένταση της οργής και οι οδυνηρές για τον άνθρωπο συνέπειές της εξακολουθούν να απασχολούν τον χριστιανό, που δεν μπορεί παρά να διαπιστώνει και να στενοχωριέται για αυτή την εξαθλίωση του μυαλού και της καρδιάς.

Με τον λόγο του Μ. Βασιλείου για όσους οργίζονται, συνήθεια παλιά όσο και ο άνθρωπος μετά την πτώση του, ασχολήθηκε η Δέσποινα Ζαμάνη, Θεολόγος-Φιλόλογος, ΜΑ Θεολογίας, τον μελέτησε και μας παρουσιάζει στην αρχή της κουβέντας μας την περιγραφή του οργισμένου ανθρώπου:

«Ο Μ. Βασίλειος εξαρχής προβαίνει δίχως υπεκφυγές στην περιγραφή του ανθρώπου που έχει κυριευθεί από το πάθος της οργής. Με λέξεις σκληρές αλλά αληθινές καταδεικνύει την ασχήμια – εξωτερική και εσωτερική – που προκαλεί η οργή. Λαμβάνοντας εικόνες από το ζωικό βασίλειο παρομοιάζει τον οργισμένο άνθρωπο με τα σκυλιά, τους σκορπιούς και τα φίδια, που δαγκώνουν και τσιμπούν με λύσσα και θανατηφόρο δηλητήριο. Ο άνθρωπος αποκτηνώνεται «και ουδέ άνθρωπον είναι συγχωρεί». Η κορωνίδα λοιπόν της δημιουργίας υποβιβάζεται λόγω της οργής σε κατώτερα πνευματικά επίπεδα. Αν και έχει τη δυνατότητα της αγιότητας αποκτά με τη συμπεριφορά του στοιχεία θηριότητας. Η τραγικότητα της ανθρώπινης ελευθερίας, αφού η φύση του ανθρώπου είναι αγαθή και ρέπει προς την αδελφοσύνη και την αλληλοπεριχώρηση, σε αντίθεση με τα ζώα, που εκκινούνται από ανεξέλεγκτα ένστικτα. Και όμως ο οργισμένος πιο αδιάντροπα από αυτά ζητεί τη βλάβη του συνανθρώπου του.

Μα και σαν δαιμονισμένοι είναι όσοι με μανία καταφέρονται εναντίον του άλλου, αφού “άπαξ παρωσάμενον τους λογισμούς το πάθος αυτό την δυναστείαν την ψυχής παραλάβῃ.” Όπως ο δαιμονισμένος δεν πτοείται από τον φόβο, καθώς δεν έχει επίγνωση της καταστάσεως, παρόμοια και ο οργισμένος αδιαφορεί για οποιονδήποτε κίνδυνο. Η ένταση ξεκινάει εκ των έσω και το αίμα βράζει στην καρδιά. Συνέπεια της εσωτερικής αυτής ταραχής είναι η αλλοίωση και της εξωτερικής εικόνας του ατόμου, σε σημείο τέτοιο, που παραμορφώνονται τα συνήθη και γνώριμα χαρακτηριστικά του. Περιγραφικότατος ο Μ. Βασίλειος κατορθώνει να αποδώσει αυτήν την τρομερή μεταβολή: Τα μάτια του οργισμένου φαίνονται στους οικείους του άγνωστα, το βλέμμα γίνεται παράφορο, τα δόντια τρίζουν από τη μανία, όπως των χοίρων που παλεύουν, το πρόσωπο αποκτά χρώμα μαυροκίτρινο, οι φλέβες φουσκώνουν, η φωνή ακούγεται τραχιά και ο λόγος χάνει το νόημά του.»

Η διαφορά

Η κα Ζαμάνη μάς μεταφέρει σκληρές εικόνες, όπως τις ζωγραφίζει ο Μέγας Βασίλειος, που γνωρίζει την ανθρώπινη παθολογία και γίνεται ερευνητής της ψυχικής διαταραχής και την αναλύει. Στην απλή φαινομενικά ερώτησή μας αν ο θυμός είναι όμοιος με την οργή και αν δίνει σε αυτό απάντηση ο Άγιος μας απαντά:

«Ο ιερός Πατήρ διευκρινίζει τη διαφορά των εννοιών θυμός και οργή αλλά πιστεύει πως και στις δύο καταστάσεις ο άνθρωπος σφάλλει. Για το μεν θυμό λέγει πως «μανία τίς εστίν ολιγοχρόνιος» ή «έξαψις τις και αναθυμίασις οξεία του πάθους» ενώ στην οργή δίδει μεγαλύτερη και βαθύτερη διάρκεια. Ο θυμός ζητάει ικανοποίηση πάραυτα, οπότε η εχθρική διάθεση προς τον συμπλεκόμενο εκφράζεται άμεσα με μανία και ορμή, ενώ η οργή φωλιάζει στην καρδιά και με δόλο και επιβουλή ζητά εκδίκηση σε βάθος χρόνου. Πάντως «άπερ αμφότερα φυλακτέον ημίν» συμβουλεύει ο άγιος ποιμενάρχης».

Τα ολέθρια αποτελέσματα από την κατάληψη της ψυχής μας και η ισοπέδωση των αξιών, της τιμής και της αξιοπρέπειας

Τι συμβαίνει ωστόσο όταν δεν καταφέρει ο οργισμένος να εμποδίσει την οργή να φωλιάσει στη καρδιά του και ποιες είναι οι συνέπειες από το πάθος της οργής; Η κα Ζαμάνη μέσα από τη μελέτη της στο λόγο του αγίου Βασιλείου θα μας πληροφορήσει:

«Η κατάληψη της ανθρώπινης ψυχής από το πάθος της οργής, όπως είναι φυσικό, επιφέρει ολέθρια αποτελέσματα κατ’ αρχήν στον ίδιο τον οργιζόμενο, που απομακρύνεται από την ειρήνη και την ανάπαυση της θείας μακαριότητας αλλά δυσχεραίνει και την επικοινωνία και τη συσχέτισή του με τους συνανθρώπους του.

Η γλώσσα γίνεται όργανο της παραφροσύνης, τα στόματα μένουν απύλωτα. Χειροδικίες, ύβρεις, χλευασμοί, κατηγορίες, τραυματισμοί προκαλούνται από την οργή. Μάλιστα ο άνθρωπος επιχειρεί να σκοτώσει άνθρωπο ακόμα και αδερφό, γονιό ή παιδί, αφού οι δεσμοί αίματος θυσιάζονται και αυτοί στο βωμό της οργής. Όλα τα μέλη του σώματος συνεργούν στις απεχθείς πράξεις. Τόση είναι η οργή ώστε ακόμα και η οδύνη των τραυμάτων παροράται ενώπιον της ηδονής της εκδίκησης.

Τα αρνητικά αποτελέσματα όμως δεν είναι μόνο υλικά ή σωματικά αλλά κυρίως ηθικά και ψυχικά. Ο ιερός Πατήρ επισημαίνει την αλλοτρίωση του ίδιου του προσώπου και των ανθρωπίνων σχέσεων λέγοντας «αγνοούσι μεν γαρ εαυτούς πρώτον οι οργιζόμενοι, έπειτα και πάντας ομού τους επιτηδείους». Λόγω του ασυγκράτητου αυτού πάθους εκμηδενίζεται ο σεβασμός προς το γήρας, ισοπεδώνονται οι αρετές και οι αξίες της ζωής, η τιμή και η αξιοπρέπεια, η συγγένεια και εν γένει η κοινωνία των προσώπων. Παρατηρούμε ότι η οργή είναι ιδιαιτέρως καταστροφική για την ψυχή των ανθρώπων αφού ό,τι καλό κατάφεραν να οικοδομήσουν με αγώνα πνευματικό γκρεμίζονται μεμιάς».

Σιωπή αντί για ύβρη, ψυχραιμία, υπομονή, αλλά και ταπείνωση μπρος στα χτυπήματα

Υπάρχει τρόπος να απαλλαγούμε από την οργή; Ο Μ. Βασίλειος δεν αρκείται στη γνώση, συμπονά τον θυμωμένο και συστήνει το φάρμακο :

«Όπως οι αρρώστιες θεραπεύονται, όταν ακολουθούνται με συνέπεια οι ιατρικές συνταγές, έτσι και οι πνευματικές ασθένειες ιώνται όταν αποδεχθούμε τα σοφά παραγγέλματα των πνευματικών μας πατέρων. Για το λόγο αυτό σπεύδει να διευκρινίσει πως και η οργή – ως μία προσβολή της ψυχής – δύναται να εξοβελιστεί από τον ανθρώπινο βίο με τις σοφές παραινέσεις. Πιστεύει πως δεν πρέπει να αφήνουμε τα πάθη να διογκώνονται γιατί τότε η αποκοπή τους είναι δυσκολότερη, αλλά εξαρχής να τα αποβάλουμε από την καρδιά μας.

Πνευματικό θεμέλιο

Επίσης, θεμέλιο του πνευματικού μας αγώνα είναι να αντιμετωπίζουμε το κακό με το καλό. Προτείνει λοιπόν τη σιωπή έναντι της ύβρεως, την ευλογία προς τη λοιδορία, την υπομονή μπρος στα χτυπήματα, την ταπείνωση απέναντι στην προσβολή και την απαξίωση. Διδάσκει πως όχι μόνο δεν πρέπει να μας ταράζει η επίθεση που δεχόμαστε αλλά απεναντίας να αυξάνουμε οι ίδιοι τους χαρακτηρισμούς προς το άτομό μας γνωρίζοντας τη μηδαμινότητά μας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μιμούμαστε τη βίαιη και έντονη συμπεριφορά των άλλων. Επειδή ο άγιος Βασίλειος ψυχογραφεί σε τέλειο βαθμό τους ανθρώπους, γνωρίζει ότι η υπεροψία αποτελεί τον χειρότερο σύμβουλο σε περιπτώσεις αντιδικίας. Οπότε συνιστά, όταν δεχόμαστε κάποια προσβολή, να ενθυμούμαστε πάντα πως αγωνιζόμαστε για την αγαθή μερίδα του Θεού. Έτσι θα τερματιστεί το κακό, ο εμπαθής άνθρωπος θα συνειδητοποιήσει το άτοπο και υπερβολικό των ενεργειών του και θα πάψει να έχει αφορμή για καυγά, ενώ ο ήπιος χαρακτήρας θα χαριτωθεί με το στεφάνι της υπομονής.

Σύμμαχος η αλήθεια

Άλλωστε καμία κατηγορία δεν πρέπει να μας αγγίζει γιατί, αν είναι ανακριβής, έχουμε σύμμαχο την αλήθεια, ενώ, αν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, είναι αναγκαίο να την αποδεχτούμε. Γενικά, ο Μ. Βασίλειος μας καλεί να διατηρούμε την ψυχραιμία μας και να καλλιεργούμε την υπομονή, γιατί μόνο έτσι μπορούμε να φανούμε δυνατοί και θεοφιλείς. Με την παρομοίωση των βελών που χτυπούν με ορμή σε σκληρές επιφάνειες ενώ χάνουν την ισχύ τους πέφτοντας στα μαλακά, μας δείχνει πως, μόνο αν η καρδιά μας είναι απαλή και γεμάτη καλά συναισθήματα για όλους, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την οργή.

Σημερινοί Ορθόδοξοι διανοητές και πνευματικοί άνθρωποι μιλούν για τα ανθρώπινα πάθη, ή τις ροπές της ψυχής μας, έχοντας δασκάλους, όπως τον άγιο Βασίλειο, από το μακρινό παρελθόν του χριστιανισμού, όταν δημιουργούνταν οι ρίζες μας. Η κα Ζαμάνη μάς υπενθύμισε συμβουλές σπάνιας αγάπης προς τον άνθρωπο του πατέρα της Εκκλησίας Μ. Βασιλείου. Ένας σοφός γέροντας προτείνει “Να μην οργίζεσαι με τον αδελφό, μα να λυπάσαι”.

Ο Ρουμάνος Θεολόγος, και μοναχός Νικολάι Στάινχαρτ, ένας άνθρωπος που πέρασε βασανιστήρια για τα πιστεύω του, μη καταδίδοντας τους φίλους του στο καθεστώς, γεγονός που του στοίχισε τον εγκλεισμό σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, διαπίστωσε μετά από τα χρόνια που πέρασε στη φυλακή πως “Ο χριστιανός δεν χρειάζεται να είναι θυμωμένος με κανέναν και δυσαρεστημένος με τίποτα. Θυμωμένος και δυσαρεστημένος πρέπει να είναι μόνο με τον ίδιο του τον εαυτό”.

__________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 02.10.2019