* Ένας ηγούμενος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης

Τρίκκης και Σταγών Διονύσιος. Ένας ήρωας στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Στα συναξάρια των αγίων και στις ιστορίες των παιδιών του Θεού, αντιλαμβάνεται κανείς ότι το σημαντικότερο ρόλο μετά την αγάπη στον Θεό και τον αδελφό, παίζει το άφημα στην πρόνοια του Θεού. Αυτό όπως όλοι ξέρουμε δεν καταργεί τις δοκιμασίες. 

Ο πατήρ Διονύσιος Χαραλάμπους ήταν ηγούμενος της Ιεράς Μονής Λειμώνος στην Καλλονή Λέσβου. Όταν ξέσπασε ο Ελληνο-ιταλικός πόλεμος, χάλασε τα περισσότερα στρώματα και μαξιλάρια της μονής για να στείλει το μαλλί τους, και να πλεχτούν ρούχα ώστε να ντύνονται ζεστά οι φαντάροι που μάχονταν για την ελευθερία στα αφιλόξενα κρύα βουνά της Αλβανίας. Την ίδια εποχή προσπαθεί μυστικά να ιδρύσει ένα υποτυπώδες κρυφό ορφανοτροφείο σε ένα κτίριο του μοναστηριού. Ωστόσο αυτό το παρακινδυνευμένο τόλμημα απέτυχε καθώς τον πρόλαβε η γερμανική κατοχή. Βρήκε όμως άλλους τρόπους να βοηθά και ν΄ αντιστέκεται ως αληθινός χριστιανός.

Στην αρχή του παρανοϊκού εγκλήματος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου έκρυβε με όποιο τρόπο μπορούσε καταζητούμενους στρατιώτες από την Αγγλία. Ο π. Διονύσιος ήταν από τα παιδιά του Θεού που δεν μετρούσαν τους ανθρώπους από την φυλή τους, αλλά από την απόφαση του Θεού γι΄ αυτούς να υπάρξουν σε αυτή την γη τον συγκεκριμένο χρόνο που τους έφερε σε αυτό τον κόσμο. Έτσι κι αλλιώς ήταν όλοι τους πλάσματά Του. Ωστόσο κάποιοι δεν είχαν την ίδια αντίληψη και τον κατέδωσαν στους Γερμανούς που τον συνέλαβαν. Τα βασανιστήρια στα οποία τον υπέβαλαν ήταν αβάσταχτα, αλλά όταν έχεις  αντίβαρο την αγάπη αντέχεις. Μέσα σε αυτή την Οδύσσεια κάνει κάτι παρηγορητικό και θεραπευτικό γι ’αυτόν, που όμως διαφωτίζει και τις γενιές του μέλλοντος. Γράφει ημερολόγιο. Το ημερολόγιό του δεν αποτελεί μόνο ιστορική περιγραφή, αλλά είναι ένα ντοκουμέντο του πώς ένας άνθρωπος της πίστης σκεφτόταν και αντιλαμβανόταν την σκληρή πραγματικότητα. Ο ίδιος περιγράφει ότι τον χτυπούσαν για 4 ημέρες χωρίς έλεος παρουσία του διοικητή της Γκεστάπο: «— Τεός, ντεν έκει Τεός! Να Τεός! Και μου δείχνει το κάδρο του Χίτλερ. Μ’ όλο μου τον πόνο δεν βάσταξα κι’ εγώ: — Θεός υπάρχει, του λέω, και θα’ ρθει η ώρα που θα ζητήσετε το έλεός Του».

Τα βασανιστήρια

Ο π. Διονύσιος περιέγραψε τα βασανιστήριά του: «Ο Διοικητής είναι… ευγενέστατος κύριος. - Πού θέλεις, με ρωτά με τον διερμηνέα, να σε χτυπήσω.

- Δε θέλει, λέει ο Λόχνερ -αστυνόμος- γελώντας σαρκαστικά. Να τον κοιτάζεις όταν του μιλάς, μην πετούν τα σάλια σου τα βρώμικα επάνω του.

Κι αρχίζει κι ο ίδιος ο Διοικητής να με δέρνει σκληρά, αλύπητα.

- Χτύπα όσο θέλεις. Το ΄χουμε περάσει πια το ακρωτήριο της αναισθησίας».

Πέρασε από μία δίκη αστραπή και μήνες βασανιστηρίων, και βγήκε η απόφαση ότι ο ηγούμενος μαζί με άλλους κρατούμενους θα οδηγηθούν στις φυλακές «Παύλος Μελάς» στη Θεσσαλονίκη, στο «κολαστήριο» όπως το είχαν βαπτίσει.

Μεταφέρθηκε εκεί στις 27 Νοεμβρίου 1942.  Τα δεύτερα Χριστούγεννά του στο στρατόπεδο ως φυλακισμένος γράφει «25 Δεκεμβρίου 1943. Τα δεύτερα Χριστούγεννά μας στου Παύλου Μελά. Μα η αγάπη των χριστιανών κάνει να ξεχάσωμε την τραγική μας θέση. Μ᾿ όλο το κρύο, απ᾿ το πρωί καταφθάνουν καραβάνια, άλλοι μάγοι προς το Θείο Βρέφος, με τα δώρα τους· ψωμιά, τρόφιμα, γλυκά, φρούτα και τσιγάρα. Είναι τα Κατηχητόπουλά μας... Τα δικά μας. Αυτά που έχουν τη φροντίδα τη δική μας, αυτά που ανέλαβαν να μας φέρουν το χαμόγελό τους. Η ευχαριστία κυλά βουβά, φουσκώνει τα στήθη μας και βουρκώνει τα μάτια. Σ᾿ ευχαριστούμε, Κύριε, που δε μας άφησες μόνους... Τα παιδιά μάς εύχονται χρόνια πολλά, καλή λευτεριά -αυτό στο αυτί-, αφήνουν τα δώρα τους τα πλούσια και φεύγουν. Χάνονται εκεί στο βάθος του δρόμου, μια μακριά γραμμή χελιδόνια που έφεραν την άνοιξη στο διπλό μεσοχείμωνο του Π. Μελά».

Το δώρο που τον συγκίνησε

Στους φυλακισμένους έχει ο Θεός τέτοια αγάπη που ταυτίζεται απόλυτα και βάζει στο Ευαγγέλιο της κρίσεως τον εαυτό του στη θέση τους.  Μετά από αυτό δεν είναι δυνατό να τους αφήνει απαρηγόρητους. Μιά μέρα ο π. Διονύσιος, η ψυχή των φυλακών, δέχεται από τους πατέρες της χριστιανικής κινήσεως ένα προσωπικό δώρο· «Τ᾿ ανοίγω και τι βλέπω! Ένα χοντρό-χοντρό κοντόρασο, για ν᾿ αντικαταστήσει τα κουρέλια που φορώ», εξομολογείται ο ίδιος με συγκίνηση. Ιδιαίτερα βέβαια χάρηκα, όταν έμαθα πως σ᾿ εκείνη τη ζεστή καί ριψοκίνδυνη προσπάθεια συμμετέχει ενεργά καί προσφέρει τη λογία της και η δική μας αδελφότητα «Απολύτρωσις», με τ᾿ όνομα τότε «Αποστολική Διακονία».

Οι συγκλονιστικές αφηγήσεις του για την καθημερινή αγωνία της εκτέλεσης και η άρνησή του να απελευθερωθεί!

Στη φυλακή η γαλήνη είναι στιγμιαία και η γιορτή δίνει εύκολα τη θέση της στην κόλαση. Στο κελί του ο ηγούμενος Διονύσιος τις νύχτες ξαγρυπνά από τις φρικτές κραυγές των ανθρώπων που βασανίζονταν άγρια από τους χιτλερικούς. Εκτελέσεις γίνονταν καθημερινά. Έγραφε χαρακτηριστικά: «16 Ιανουαρίου 1943. Ζούμε με την καθημερινή αγωνία της εκτελέσεως». Αυτούς τους νεκρούς όμως ποιος θα τους ψάλλει; Είναι ο μοναδικός που μπορεί να φέρει εις πέρας την τελευταία ανθρώπινη ανάγκη. Σκέφτεται: «Ο εγωισμός, που κρατούσε πολλούς μακριά απ᾿ το παρήγορο και φιλάνθρωπο τούτο μυστήριο, σφυροκοπήθηκε, πάνω στ᾿ αμόνι του στρατοπέδου, με το βαριό του πόνου». Από το υγρό κελί του ψάλλει χαμηλόφωνα τη νεκρώσιμη ακολουθία των μελλοθανάτων, που σε λίγο οι Γερμανοί θα έχωναν σε λάκκους. «Έλεγα», σημειώνει, «το Δι᾿ ευχών, όταν ακούστηκε η ριπή του πολυβόλου. ύστερα οι χαριστικές». Η αντίσταση στους πνευματικούς ανθρώπους, όπως αυτή που έκανε προσευχόμενος ο πατήρ Διονύσιος είναι καθοδηγουμένη από μια μυστική δύναμη που δεν έχει καμμία σχέση με θεωρίες και ιδεολογίες.

 

Τα στρατόπεδα

Η  δική του εκτέλεση δεν ήρθε, του δόθηκε μάλιστα χάρη ν’ απελευθερωθεί. Εκείνος αρνήθηκε και δεν εγκατέλειψε τους συγκρατούμενούς του. Την 1η Απριλίου του 1944 ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι για την κόλαση. Θα μεταφέρονταν σε στρατόπεδα του εξωτερικού. Όπως ανέφερε ο ηγούμενος πάλι στο ημερολόγιό του, όλοι τους ήταν στοιβαγμένοι στα βαγόνια γονατιστοί. Όποιος προσπαθούσε να σταθεί όρθιος, πυροβολούνταν επί τόπου. Τελικός προορισμός, το Ζνόγμο της Τσεχίας όπου θα μείνουν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι δοκιμασίες γίνονται πιο σκληρές κι όλα μοιάζουν αφόρητα αναίτια. Η πείνα γονατίζει τους ήδη ταλαιπωρημένους μάρτυρες. Ο ηγούμενος Διονύσιος έκανε αναφορά στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, περιγράφοντας ακόμη και το «φαγητό» που τους πρόσφεραν οι βασανιστές τους. «Τρίτη: Αραιός χυλός με καστανάλευρο, με 2-3 πρέζες γάλα μέσα, για μυρωδιά. Τετάρτη: Λιωμένη κολοκύθα, που μήτε τα γουρούνια δεν την πιάνουν στο στόμα τους. Πέμπτη: Το φαγητό της Δευτέρας, και μέσ’ στη σούπα ένα ελάχιστο κομματάκι κρέας. Παρασκευή: Ακριβή και πιστή επανάληψη του μενού της Τρίτης. Σάββατο: Χυλός από σκουποσποράλευρο…» Μερικούς μήνες αργότερα άλλαξαν και πάλι φυλακή και μεταφέρθηκαν στην Αυστρία, στα κρατητήρια Κρεμς-Στάιν. Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του ναζιστικού καθεστώτος βίας, η φυλακή Κρεμς-Στάιν ήταν η μεγαλύτερη στην Αυστρία, στην επονομαζόμενη «Ανατολική Μαρκιονία του Ράιχ» (Ostmark).  Οι άθλιες συνθήκες  εκεί στοίχιζαν τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους καθημερινά, ενώ ο ηγούμενος ήταν απελπισμένος από τους φρικτούς πόνους, τα βασανιστήρια και την έλλειψη τροφής. Μετά από χρόνια στα τέλη του, ο γιατρός που τον νοσήλευε είδε κατάπληκτος στο σώμα του μία τεράστια ουλή από καυτό σίδερο, παράσημο της επιλογής του να κακοπαθήσει με τους υπόλοιπους αδελφούς.

Στις αρχές του 1945 τα νέα για τις απανωτές νίκες των συμμάχων κατέφθαναν καθημερινά. Στις 6 Απριλίου 1945 ο διευθυντής της φυλακής ανοίγει τις πύλες του σωφρονιστικού ιδρύματος, ενόψει της προέλασης του Κόκκινου Στρατού. Ωστόσο τα Ες-Ες, τα Τάγματα Εφόδου SA αλλά και κάτοικοι της περιοχής κυνήγησαν και δολοφόνησαν εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους, επιδιδόμενοι σε μια σφαγή άνευ προηγουμένου. Μερικοί κατάφεραν να ξεφύγουν, άλλοι πάλι επέζησαν κρυμμένοι στα υπόγεια της φυλακής.

Έφυγε όπως έζησε!

Ανάμεσα σε αυτούς που σώθηκαν κι ο πατήρ Διονύσιος. Καταγράφει στο ημερολόγιό του τη στιγμή με συγκίνηση: «Χριστός Ανέστη! Στο ύπαιθρο, πίσω από την παράγκα, μαζευόμαστε οι Ορθόδοξοι, Έλληνες και Σέρβοι. Στη μέση οι δυο παπάδες, ο Σέρβος κι ο Έλληνας…».

Μητροπολίτης Λήμνου το 1951

Μετά την απελευθέρωση, ο  πατήρ Διονύσιος Χαραλάμπους αφιερώθηκε στην επιστροφή των Ελλήνων κρατούμενων στην πατρίδα. Η αγγλική κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας τη βοήθειά του και τη συμβολή του στον αγώνα κατά των κατακτητών, του απένειμε τιμητικό δίπλωμα: «Το πιστοποιητικό αυτό απονέμεται στον Διονύσιο Χαραλάμπους ως δείγμα ευγνωμοσύνης και εκτίμησης της βοήθειας που δόθηκε στους ναυτικούς, τους στρατιώτες και τους αερομεταφορείς του Βρετανικού Κοινού Πλούτου των Εθνών, που τους επέτρεψε να ξεφύγουν ή να αποφύγουν τη σύλληψη από τον εχθρό». Το 1951 εξελέγη μητροπολίτης Λήμνου. Το 1959 μετατέθηκε στην Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης και Σταγών, η οποία στα χρόνια του έζησε κορυφαία πνευματική ανάπτυξη. Το τέλος ήλθε στις 4 Ιανουαρίου του 1970, μετά από οδυνηρή ασθένεια, την οποία υπέμεινε όπως τα βασανιστήρια τον καιρό του εγκλεισμού του. Όσοι τον έζησαν στα τελευταία του μαρτυρούν πως έφυγε όπως έζησε. “Σαν έτοιμος από καιρό”. Αφημένος στα χέρια του Θεού και όχι παραιτημένος.

Ο Ιγνάτιος Σακαλής φιλόλογος, συγγραφέας από την Καλλονή της Λήμνου έγραψε για τον ήρωα μητροπολίτη: «Σε όλες τις εκδηλώσεις του ήταν μια ύπαρξη αφημένη, μετέωρη στην άβυσσο του Θεού, μια ύπαρξη εν κινδύνω. Εκείνη η ουκ ολίγο πονεμένη σάρκα, τυλιγμένη εις τον μοναχικόν εντάφιον σάκκον, ασήμαντος, αμελητέα, εκρύβη ως κόκκος σίτου στο βάθος της γης, στην Ιερά Μονή Βυτουμά».

__________

Σοφία Χατζή

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ 23.10.2019