Ο σκηνοθέτης Ευθύμης Χατζής μιλά για την πολυβραβευμένη ταινία του "Αντιπαραμύθι"

* Χατζής με Χατζή! Σπάνια συνύπαρξη...

Όπως είναι γραμμένο από τα αρχαία ιερά βιβλία, τα Χριστούγεννα, ήταν η πιο δυνατή στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας. Τότε, μέσα από το μυστήριο της ενανθρώπησης που αποδομεί κάθε λογική, όλα ομόρφυναν. Ξεκινά να χαρτογραφείται ο τόπος, και να σιγουρεύεται ο χρόνος μέσα στην αιωνιότητα. Ο άνθρωπος έχει πια αν το θελήσει και ταυτότητα και υγιή σκέψη. Τότε είναι δυνατόν όλα της ζωής να συνδεθούν μεταξύ τους και να ζήσει ο καθένας μας υλικά και πνευματικά χωρίς να διαλύεται σε κομμάτια. Η πίστη λόγου χάρη δεν αναιρεί την τέχνη, αλλά της επιτρέπει μεγαλόθυμα να την ενισχύει. 

Γι’ αυτό το θέμα μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη και καταξιωμένο κινηματογραφιστή Ευθύμη Χατζή, αλλά και για την μικρού μήκους ταινία του το Χριστουγεννιάτικο Αντι-Παραμύθι. 

Ο Ευθύμης Χατζής γεννήθηκε στην Ιτέα και όταν ήταν δυο χρονών οι γονείς του μετανάστευσαν στην Ν. Υόρκη. Μεγάλωσε στην Αμερική. Ωστόσο σήμερα είναι καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου εδώ και 15 χρόνια διδάσκει μαθήματα κινηματογράφου. Έχει γυρίσει κινηματογραφικά έργα, αλλά και ταινίες μικρού μήκους. Έχει βραβευτεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για τις ταινίες του. 

Το Χριστουγεννιάτικο Αντι- Παραμύθι, σε μουσική Ευανθίας Ρεμπούτσικα τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερης φωτογραφίας στον Παναγιώτη Κλειδαρά στο φεστιβάλ Δράμας. 

Στο διεθνές φεστιβάλ πέντε ηπείρων κέρδισε το βραβείο καλύτερου σεναρίου που διασκεύασε ο π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος.  

Στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Near Nazareth 2017 στο Ισραήλ βγήκε η καλύτερη ταινία μικρού μήκους, αλλά και σε ανάλογο φεστιβάλ στο Τόκυο το 2017 τιμήθηκε ως καλύτερη ταινία επιστημονικής φαντασίας μικρού μήκους και καλύτερη φωτογραφία.

Ευθύμη Χατζή, από την Αμερική στην Ελλάδα ήταν ένα ταξίδι τόλμημα. Συνήθως οι καλλιτέχνες της εποχής επιλέγουν εισιτήριο μιας διαδρομής προς τη χώρα της αστερόεσσας.

Ήμουν στην Αμερική σε μια σχολή κινηματογράφου, είχα γράψει ένα σενάριο και έψαχνα για χώρο να γυρίσω αυτή την ταινία. Δεν ήταν εύκολο διότι έψαχνα για ένα χώρο που να έχει να κάνει με τη μνήμη. Δεν έβρισκα λοιπόν και σκέφτηκα ότι ένας τέτοιος χώρος θα βρίσκεται στην Ελλάδα. Έτσι αποφάσισα να έρθω και να ψάξω. Παράλληλα είχα γνωρίσει και πολλούς κινηματογραφιστές στην Ελλάδα και ψάχνοντας για χώρο κατάλληλο έκανα αίτηση και για χρηματοδότηση. Όλοι ρωτούσαν αν είχα κάποια γνωριμία σχετικά. Απάντησα όχι. Τότε πώς πιστεύεις ότι θα πάρεις χρηματοδότηση, ρώτησαν. Λέω δεν ξέρω, το πιστεύω αφού θα κάνω καλό φάκελο. Και όντως έτσι έγινε. Και μάλιστα με την πιο ακριβή τιμή που είχαν ως τότε χρηματοδοτήσει. Κάναμε την ταινία που λεγόταν Τριάδα. Στα Κύθηρα γυρίστηκε. Το 1995.

Είχα στο μυαλό μου ότι θα γυρνούσα πίσω άμεσα. Δεν άντεχα να είμαι μακριά από τη Νέα Υόρκη πάνω από 20 μέρες το πολύ. Αλλά απρόσμενα έμεινα μέχρι σήμερα στην Ελλάδα. Γνώρισα μια ιδιαίτερη ενορία και ανθρώπους ωραίους και σκέφτηκα ότι θέλω να ζήσω για άλλους λόγους πια στην Ελλάδα. Και επειδή οι ταινίες μου δεν είχαν εμπορικό, χολιγουντιανό χαρακτήρα, θεωρούσα ότι ταίριαζε ο τόπος με τις ταινίες που ήθελα να κάνω. Έτσι μένω μόνιμα πια στην Ελλάδα.

Έκτοτε ποιες ταινίες γυρίσατε;

Έχω κάνει τα Ρόδινα ακρογιάλια, βασισμένη στο διήγημα του Παπαδιαμάντη. Γυρίστηκε στη Σκιάθο. Ήταν μια ταινία μεγάλου μήκους, η πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία. Ήταν μια ταινία πολύ ωραία, το πέρασμα από το σκοτάδι προς το φως και από την ταραχή προς τη γαλήνη, το πέρασμα προς το καθαρό κοίταγμα του έρωτα, μια όχι συνηθισμένη ιστορία αγάπης. Θέλαμε οδηγός να είναι ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης.

Τι σημαίνει άραγε για ένα σκηνοθέτη το πέρασμα από το σκοτάδι στο φως;

Ο κινηματογράφος είναι ένα πέρασμα, για μένα είναι μια εμπειρία. Η αισθητική, ο ήχος, η εικόνα σε βάζουν σε προβληματισμό, σε έναν χώρο διαφορετικό από τα συνηθισμένα. Έναν χώρο φιλόξενο, όπου προβληματίζεσαι. Άρα με ενδιαφέρει πάρα πολύ ο χώρος στον κινηματογράφο. Η αισθητική που δημιουργείται. Στα Ρόδινα ακρογιάλια το σκοτάδι ήταν ένας νεαρός ο οποίος δεν έβλεπε καλά, γιατί είχε μπερδευτεί λίγο. Είχε ερωτευθεί μια κοπέλα κι επειδή ήταν τόσο ερωτευμένος έβλεπε μόνο τον ερωτά του. Την ίδια την κοπέλα δεν την έβλεπε. Ήταν τυφλός. Άρα είχε σκοτάδι. Δεν μπορούσε πραγματικά να την αγαπήσει. Μέσα στον χώρο που δημιούργησε η αισθητική της ταινίας, το φως, που ήταν όλο φυσικό φως, τα θερμά χρώματα, αλλά και οι ιστορίες που άκουγε από ανθρώπους που έρχονταν σε μια σπηλιά και έλεγαν ιστορίες αγάπης, σιγά σιγά ο νέος αυτός κατάλαβε ότι ο νέος την κοπέλα αυτή δεν την αγάπησε στ΄ αλήθεια. Ήθελε να δει το πρόσωπο της κοπέλας, το οποίο είναι βέβαια κάτι καλό, όπως και κάποιος άλλος θέλει να δει το πρόσωπο του Θεού, είναι κάτι καλό αυτό. Και μέσα στον χρόνο της ταινίας έκανε ένα πέρασμα και συνειδητοποίησε ότι για να δει μια κοπέλα, πρέπει να τη δει μέσα από το πρίσμα της θυσίας. Της συγκατάβασης, της ταπείνωσης. Και μόνο έτσι μπορείς να δεις αληθινά ένα πρόσωπο.

Σα να διαβάζουμε κάποια ιστορία από ένα γεροντικό για λαϊκούς…

Αυτός ήταν ο Παπαδιαμάντης. Αυτός έφερε το γεροντικό στο σήμερα, στην καθημερινότητα. Γιατί όντως το γεροντικό πρέπει να είναι στην καθημερινότητά μας. Στην κάθε μας επιλογή. Την κάθε μας στιγμή.

Πώς αυτή τη σύλληψη θα καταφέρει να την προσλάβει ο κινηματογράφος;

Επανέρχομαι στο χώρο. Όταν ο κινηματογράφος δημιουργήσει έναν χώρο, ο άλλος παίρνει ανάσα, δεν ταράζεται, καθαρίζουν οι αισθήσεις του, προβληματίζεται. Κάνει η καρδιά του μια εσωτερική κίνηση. Αυτό θα τον βοηθήσει, θα τον συνοδεύσει… Αν όμως η εικόνα ταράζει, αν η εικόνα διασπά τον νου μας, αυτό δεν βοηθάει καθόλου.

Ο κινηματογράφος έχει τη δύναμη του ήχου. Με απλά λόγια πώς θα εκφράζατε τον ρόλο του;

Ο ήχος ρέει. Αν η εικόνα είναι το σώμα στον κινηματογράφο, ο ήχος είναι η ψυχή. Υποστηρίζει την εικόνα. Στα Ρόδινα ακρογιάλια και στο Αντιπαραμύθι τραγουδούσε η Σαβίνα Γιαννάτου. Έκανε κάποια νανουρίσματα. Αυτή τη φωνή την είχα στο μυαλό μου σαν την παρουσία της Παναγιάς. Ο ήρωας ήθελε να βρει μια στέγη. Ένα καταφύγιο. Είχε πάρει μια βάρκα και είχε φύγει μακριά, ήταν μέσα στη μοναξιά του, είχε μελαγχολία για τον έρωτά του. Αυτό που του έδωσε μυστική παρηγοριά ήταν η φωνή της Σαβίνας Γιαννάτου. Η γυναικεία παρουσία της Παναγιάς με το νανούρισμα.

Στο Αντιπαραμύθι, επειδή η ιστορία έχει να κάνει με την Ανάσταση και το θάνατο και με τα Χριστούγεννα κι επειδή στην εικόνα ο Χριστός γεννιέται μέσα σε έναν τάφο, αυτό με προβλημάτισε πολύ και μελέτησα αυτή την εικόνα των Χριστουγέννων. Λέω γιατί ο Χριστός είναι μέσα σε έναν τάφο; Γεννήθηκε για να πεθάνει. Έτσι ώστε να πεθάνουν τα πάθη μας, να πεθάνει ο παλιός μας εαυτός και να δούμε ότι η ζωή με τον Χριστό είναι μια άλλη ζωή. Γι’ αυτό και ο ήχος ήταν κατάλληλα ατμοσφαιρικός. Ο ήχος δίνει πολλές δυνατότητες.

Επινοήσατε να χωρέσει μια βυζαντινή αγιογραφία μέσα σε ένα κινηματογραφικό φιλμ.

Θα ξεκινήσω με την προοπτική. Στη βυζαντινή αγιογραφία υπάρχει η αντίστροφη προοπτική. Κι έχω στον νου μου τη γνωστή εικόνα του Ρουμπλιώφ, την Αγία Τριάδα, όπου στο τραπέζι της Αγίας Τριάδας υπάρχει ένα μικρό κενό. Ένας μοναχός αγιογράφος μού είπε ότι αυτό το κενό είναι η θέση του θεατή. Και η αντίστροφη προοπτική είναι η προοπτική προς τον θεατή. Αυτή η προοπτική να συμμετέχει ο θεατής έχει μεγάλη σημασία για μένα. Γιατί είναι πολύ εύκολο να προκαλέσουμε εντύπωση στον θεατή και να κλέψουμε το μυαλό του. Αλλά ο θεατής να συμμετέχει και να βάλουμε τον θεατή μέσα σε μια ταινία, μέσα σε ένα χώρο, αυτό κάνει και η βυζαντινή εικόνα. Τον κάνει να συμμετέχει.

Το δεύτερο είναι το φως. Επειδή η αγιογραφία εκφράζει το άκτιστο φως, το φως του Θεού δηλαδή, με προβληματίζει το πώς μπορώ να κάνω το φως να είναι ζωντανό, να αναπνέει, να είναι μια παρουσία σε μια ταινία... Πιστεύω αν ένας κινηματογραφιστής θέλει να κάνει κάτι εμπνευσμένος από τη βυζαντινή εικόνα πρέπει να δει λίγο το φως. Πώς πρέπει να χειρίζεται το φως. Εγώ δεν χρησιμοποιώ ποτέ τεχνικά φώτα. Η ποιότητα του ήλιου είναι άλλη. Και στο Αντιπαραμύθι συμβαίνει κάτι ανάλογο. Είναι ασπρόμαυρη ταινία. Το μυστήριο βρίσκεται συνήθως στο μαύρο. Τι βλέπω και τι δεν βλέπω, το αίνιγμα βρίσκεται στο μαύρο. Εμείς αυτό το ανατρέψαμε και το μυστήριο τώρα πια βρίσκεται στο φως. Γι’ αυτό υπερισχύει το άσπρο στην ταινία και το φως.

Ας αναφερθούμε στο θέμα του Αντιπαραμυθιού

Στηρίζεται σε ένα βιβλίο του καθηγητή Ηλία Βουλγαράκη, ενώ το σενάριο έγραψε ο πατήρ Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος. Υπάρχουν τρεις επιστήμονες, οι οποίοι πρέπει να σώσουν τον κόσμο. Γιατί υπάρχει ένα είδος σκουληκιού που κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Κι αν εξαφανιστεί αυτό το σκουλήκι θα φέρει καταστροφή σε όλο τον κόσμο. Και κάποιος από τους τρεις προτείνουν οι επιστήμονες πρέπει να γίνει σκουλήκι, να καθοδηγήσει τα σκουλήκια κι έτσι να σωθούν. Κι είναι παραμονή Χριστουγέννων. Απέξω περιμένουν όλοι οι δημοσιογράφοι. Αυτοί βρίσκονται σε έναν πανύψηλο πύργο. Κάποιοι άλλοι επιστήμονες είναι κάτω στο χώμα και προσπαθούν να βρουν μια λύση. Κι όλα αυτά βέβαια παραπέμπουν στον Χριστό και την ενανθρώπηση. Αν και οι επιστήμονες προσπαθούσαν να απαλλαγούν βέβαια από την ευθύνη αυτή.

Ο θάνατος μπορεί να ιδωθεί μέσα από την τέχνη και να μη φοβίσει τον θεατή;

Αν φοβίσει κάτι δεν πάει καλά. Ξαναλέω ότι η τέχνη είναι κάτι που καθαρίζει τις αισθήσεις. Σε διδάσκει η ομορφιά. Αν βρίσκεσαι σε έναν χώρο όπου υπάρχει μια αγάπη, μια καθαρότητα, αυτό είναι ένα ξεκίνημα για το πώς πρέπει να σκεφτούμε το ξεπέρασμα του θανάτου. Να μιλήσουμε καθαρά για ζωή μετά το θάνατο είναι πολύ μεγάλο, δεν μπορείς να το κάνεις αυτό. Πολύ δύσκολο να βγει μια ταινία που να μπορεί να μιλήσει για τη ζωή μετά το θάνατο. Πρέπει να είναι πολύ πιο γειωμένη μια ταινία. Πρέπει να κάνει συγκατάβαση η ταινία στον θεατή. Για να ζήσεις πραγματικά πάντως έχω καταλάβει ότι πρέπει να βρεις το δρόμο της προσφοράς και της θυσίας προς τους άλλους. Εκεί είναι που ξεπερνάμε το θάνατο. Πρέπει στην αγωνία να βλέπεις τον Χριστό και όχι την αγωνία σου. Αλλά αυτό είναι όντως δύσκολο… Η τέχνη ωστόσο σε βοηθάει να δοξολογήσεις τον Θεό.

* * *

Ο επίλογος της κουβέντας με τον κινηματογραφιστή σκηνοθέτη Ευθύμη Χατζή υπέγραψε το επιτυχημένο τέλος μιας αποκαλυπτικής συνέντευξης. Η απλότητα στον λόγο, στην έκφραση αλλά και η πορεία της δημιουργίας του Ευθύμη Χατζή στον κινηματογράφο, όπως αυτή διαγράφηκε  από όσα ειπώθηκαν, έχει τη θέση μιας δυνατής διακονίας στην έβδομη τέχνη. Μιας διακονίας που είναι εμπνευσμένη από τη θυελλώδη διακονία του Θεού που έγινε άνθρωπος. Καλά Χριστούγεννα.

__________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα,

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 24.12.2019

Δείτε την εκπομπή με τον Ευθύμη Χατζή