π. Μάρκος Τζανακάκης: Η ποιότητα της προσευχής

Ομιλία που έγινε στη Χριστιανική Εστία Πατρών στις 10 Φεβρουαρίου 2019.
Ο π. Μάρκος Τζανακάκης είναι ιεροκήρυκας της Ι. Μ. Πατρών.

[Αποσπάσματα  από την ομιλία]

Μερικές φορές η προσευχή μας μπορεί:

• να εκφυλιστεί μέσα στη μάζα

όπως συνέβη με το «Ωσαννά» που έμεινε στην ιστορία σαν το αποτύπωμα μιας κραυγής που έπασχε. Ήταν η κραυγή της μάζας, που είχε ενθουσιασμό χωρίς επίγνωση.
Πολλές φορές οι προσευχές μας έχουν τέτοια ποιότητα κραυγής. Ενθουσιασμό μεν, συνεπαρμού από διάφορα γεγονότα ή και από ολόκληρο το πλήθος [...] από την ψαλμωδία, από την κατάνυξη, από το ημίφως. Μας φτιάχνουν το εσωτερικό και έχουμε την αίσθηση ότι πάλλεται η καρδιά μας συγκινησιακά και η προσευχή μας έχει ένταση, βάθος και ποιότητα. Έτσι νομίζουμε, αλλά δεν είναι έτσι ...

• να προσλάβει (νομιζόμενες) θετικές εκφράσεις συναισθηματικού τύπου

Μπαίνεις σε μια αίθουσα των Προτεσταντών και βλέπεις αυτόν που προΐσταται του κηρύγματος κατά βάση (και της προσευχής) και ακούς να λέει στη Δημοτική, σε ρέουσα γλώσσα μια προσευχή πολύ ωραία, με πολύ ωραία συναισθήματα και σου φτιάχνει μια κατάνυξη. Κάτι ... Ένα κλικ στην καρδιά σου. Και μπορεί να συγκινηθείς, να αποκτήσεις και ένα πρότυπο προσευχής, αλλά δεν έχει βάθος. [...] Δεν στάλαξε τίποτα αυτή η προσευχή στην ψυχή σου. Είναι περισσότερο συναισθηματική προσευχή.

• να εκφυλιστεί σε κάτι εντελώς ξένο, ξηρό και τυπικό

Πάμε σε ναούς που πανηγυρίζουν, έχει λιτανεία. Βγαίνουμε έξω ... Οι ιερείς, η εικόνα στολισμένη, τα ιερά λείψανα... Πίσω ο λαός του Θεού. Ψάλλουν οι ψάλτες, άσχετα αν δεν ακούγεται πίσω ... Τα μικρά παιδιά (μακάρι να ήταν μόνο τα μικρά παιδιά!) χαζεύουν στα εκθέματα του πανηγυριού (παιχνίδια, όπλα, κούκλες ...) Οι μεγάλοι μιλάνε, ξεχνώντας ότι η λιτανεία είναι προσευχή ... Δεν είναι περίπατος θρησκευτικού στυλ. Κρατάμε έναν τύπο χωρίς να μπορούμε να ζήσουμε την ουσία.

[...]
Όταν ο βυθιζόμενος Πέτρος κραυγάζει προς τον Χριστό, ο Χριστός τον στηρίζει, αλλά την κραυγή του δεν την δέχεται. Είναι κραυγή αγωνίας και φόβου. Δεν φανερώνει ούτε πίστη ούτε αγάπη.
Η προσευχή μας πολλές φορές έχει μόνο την κατάθεση αυτής της κραυγής και της αγωνίας.
Αν φρενάρει ένα λεωφορείο ξαφνικά και έχει 50 ανθρώπους μέσα, οι 30 θα πουν «Παναγία μου». Είναι σχεδόν αυτόματο. Δεν έχει όμως βάθος ούτε διάρκεια.

[...]
Πόσες φορές δεν κλάψαμε … δεν γονατίσαμε σε μια δυσκολία, σε έναν κίνδυνο, σε μια αρρώστια και μόλις άλλαξε η έκβαση των γεγονότων, ξεχάσαμε να πούμε κι ευχαριστώ
Δεν ήταν η κραυγή μας το αποτύπωμα μιας ισχυρής σχέσης.
 
[...]
Η προσευχή της Χαναναίας προβάλλεται ως πρότυπο από το Θεάνθρωπο.
 
[...]
Η ποιότητα της προσευχής προϋποθέτει αγάπη προς τον Θεό και προς τον άνθρωπο.
Στις μέρες μας δεν είναι πάντα φυσικό η αγάπη της μάνας προς το παιδί.
Κάποιες μανάδες λένε (για το άρρωστο παιδί τους)
«Δεν θα καταστρέψει τις ζωές όλων μας ούτε και τη δική μου»

[...]
Κάποιοι άνθρωποι ζητάνε μια ευχή από τους ιερείς
Για κάτι.
Για αυτό το κάτι πάνε πριν σε 3-4 γιατρούς, κοιτάνε να το αντιμετωπίσουν και με άλλες, «ολιστικές θεραπείες», όχι με πίστη και τέλος, πάνε στον παπά.
Οι άνθρωποι ζητάνε από τους ιερείς μια ευχή, για να πιάσουν κι αυτή την παράμετρο, να είναι σίγουροι ...
Δεν είναι αυτό πίστη.
Κι ο ιερέας δυσκολεύεται να τους το πει.
Κι αν ο ιερέας τους πει κάτι, τον κοιτάνε με έναν προβληματισμό σαν να λένε «ζητάς να μονοπωλήσεις την ίαση του παιδιού μου;»
Δηλαδή «κι εσύ πιστεύεις ότι μόνο αυτό το πράγμα φτάνει;»
Δεν σημαίνει αυτό ότι αρνούμαστε την ιατρική.

[...]
Πού καταθέτει η καρδιά την πίστη της;
Στις χημειοθεραπείες ή στο ευχέλαιο;
Από πού ελπίζει ότι θα πάρει τελικά την ίαση;
Εάν το καταθέσει με πίστη στο ευχέλαιο, ο Θεός μπορεί να του τη δώσει μέσα από τις χημειοθεραπείες (!) Εάν όμως την καταθέσει (την πίστη) στις χημειοθεραπείες, δεν θα γίνει καλά.
Μπορεί να πάρει μια παράταση.
Αλλά καλά δεν θα γίνει.
Και γι’ αυτό να είμαστε βέβαιοι.

[...]
Η προσευχή είναι μια μάχη με το Θεό, στην οποία ο Θεός αρέσκεται να χάνει. Όπως μερικές φορές ο μπαμπάς παίζει bras de fair με το παιδί του
Ο πιτσιρικάς κοκκινίζει, σφίγγεται ...
Ο πατέρας παίζει, τον αφήνει και κάνει ότι βάζει δύναμη και μερικές φορές για να του δώσει χαρά κάνει «Αααα ...» (υποδυόμενος ότι νικήθηκε από τη δύναμη του παιδιού) και το παιδί ξετρελαίνεται από τη χαρά του.
Κι ο πατέρας ξετρελαίνεται από τη χαρά του, γιατί έδωσε χαρά στο παιδί του ...
Το παιδί αισθάνεται ότι είναι δυνατό, το λέει στη μαμά ...
Αυτό κάνει ο Θεός στις προσευχές μας
Περιμένει να κοκκινίσουμε, να σφιχτούμε, να τρέμουμε ολόκληροι, για να μας δώσει τελικά τη νίκη και να χαρεί πιο πολύ Αυτός! 
 
[...]
Επιμένουμε στην προσευχή;
Εμείς κάνουμε σαν να παίρνουμε κάποιον τηλέφωνο και στο πρώτο χτύπημα το κλείνουμε

[...]
Όταν κάποιος μας παίρνει τηλέφωνο και λέμε «Α! αυτός είναι, δεν το σηκώνω»
Ξαναπαίρνει δεν το σηκώνουμε.
Στο τέλος λέμε «θα τον πάρω, να δούμε τι θέλει»
Πόσο μάλλον ο Θεός !

[...]
Η προσευχή της Χαναναίας έχει ταπείνωση.
Φωνάζει μπροστά σε όλο τον κόσμο ...
Πολλές φορές δεν θέλουμε να μαθευτεί ένα πρόβλημα όχι μόνο στους συναδέλφους στο γραφείο, αλλά ούτε στους πιο στενούς συγγενείς.
Αυτή βγαίνει στους δρόμους ...
Αδιαφορεί αν γίνει αντικείμενο συζήτησης το πρόβλημά της
Ταπεινώνεται.
Εμείς μόλις δούμε ότι δεν ανταποκρίνεται ο Θεός στο πρόβλημά μας, λέμε «Παντογνώστης είναι, δεν ξέρει το πρόβλημά μου; Τι θέλει; Να πέφτω κάτω και να τον εκλιπαρώ;»

[...]
Ο Χριστός στη Χαναναία αναιρεί φαινομενικά και τον εαυτό Του (!)
Στην Κυριακή προσευχή μας είπε να τον παρακαλούμε να γίνει το θέλημά Του.
Στη Χαναναία είπε «γενηθήτω σοι ὡς θέλεις», αναιρεί δηλαδή το «γενηθήτω τὸ θέλημά Σου» 
 
[...]
Ο Θεός δεν είναι κάτι ξένο, δεν είναι μια απρόσωπη αρχή για να κάνεις μία αίτηση με αριθμό πρωτοκόλλου και περιμένεις απάντηση. 
Ούτε ο Θεός είναι κάτι ανώτερο που μας υπερβαίνει και μεις υποταγμένοι σ’ αυτό το μεγάλο αφεντικό, που κάνει ό,τι θέλει, από κάτω σαν δούλοι υποβάλλουμε τα αιτήματά μας.

Ούτε ο Θεός είναι κάτι απόμακρο («Εκείνος που έχει όλα τα σύμπαντα και Γαλαξίες τώρα μ’ εμένα την ψείρα θα ασχοληθεί;)

Ο Θεός είναι μέσα μας.
Ο Θεός είναι ο Θεός μου!  
Είναι ο πατέρας μου!
Ο φίλος μου!
Ο Θεός είναι η αγάπη μου!  
Αλλιώς προσευχόμαστε όταν αισθανόμαστε έτσι τον Θεό.

[...]
Αν τον αισθανόμαστε απόμακρο, ανώτερο, ξένο, τότε του λέμε δουλικά τα λόγια, που «πρέπει να του λέμε», τυπικά, ψυχαναγκαστικά.
Φοβούμενοι μερικές φορές μήπως μας τιμωρήσει.
Τα λέμε τυπικά για να ’χουμε να του πούμε ότι ... του τα ’παμε (!)
 
[...]
Τι τραβάει η Χαναναία μέχρι να τα καταφέρει!
Εμείς;
Αγρυπνήσαμε ποτέ;
Νηστέψαμε ποτέ για να συνοδεύσουμε με κάποια εγκράτεια τα αιτήματα των προσευχών μας;
Γονατίσαμε;

[...]
Δεν έχουν διάρκεια οι προσευχές μας.
Σαν να μοιάζουν με αγγαρεία.

Κάποιες φορές αναθέτουμε σε κάποιον δικό μας να κάνει κάτι
Και διαπιστώνουμε ότι ο τρόπος που το κάνει μας κάνει να πούμε «Αν είναι να το κάνεις έτσι, άσε το, θα το κάνω εγώ»
Θέλουμε να το κάνει με διάθεση.
Γιατί ο Θεός να πει «Έτσι όπως το λες, γιατί να το δώσω;»

[...]
Λένε για κάποιον άγιο της Εκκλησίας ότι ενώ προσευχότανε, τον τσίμπησε ένας σκορπιός.
Έσταξε η καρδιά του αίμα από τον πόνο.
Αλλά η προσευχή του δεν σταμάτησε.

[...]
Οι δικές μας οι προσευχές είναι ανάμικτες με τη θέα της οθόνης του κινητού μας.
Τα μάτια μας στις εικόνες.
Ο νους μας προς τα πάνω.
Και με το που θα ακούσουμε ένα ντιν στο κινητό μας  ...
Κοιτάμε ποιος είναι, τι θέλει.
Το αυτί μας ακούει τις ειδήσεις από το διπλανό δωμάτιο, την τηλεόραση που παίζει.

[...]
Ο νους μας ταξιδεύει την ώρα της Θείας Λειτουργίας
Πολλές φορές λέμε «Πάτερ ἡμῶν» και είμαστε αλλού

[...]
Η ποιότητα της προσευχής μας εξαρτάται από την ποιότητα της μετάνοιάς μας
Έρχονται μερικές φορές τα παιδιά και λένε:
- Μπαμπά, μαμά θέλω αυτό 
και απαντάμε (αρνητικά)
- Δεν έχεις διαβάσει.
ή
- Ξέχασες τι έγινε το ΣΚ; Ξέχασες πώς μου μίλησες χθες το βράδυ;
Και το παιδί λέει
- Εντάξει βρε μαμά, εντάξει! Συγγνώμη!
Και εμείς λέμε
- Δεν τα αφήνεις αυτά;
Και μας λέει ο/η σύζυγος ή κάποιος συγγενής
- Έλα, αφού είπε συγγνώμη το παιδί
- Μα τι λες τώρα; Συγγνώμη είναι αυτή; Μας κοροϊδεύει; Έτσι το είπε! Το είπε για να τον αφήσουμε, να κάνει αυτό που θέλει!
Έτσι είναι και η δική μας μετάνοια!
 
[...]
Τρέχεις με 180 km/h στο δρόμο
Σε σταματά η Τροχαία
Δεν μπορείς να του πεις «Τι θες ρε φίλε;»
Η ύστατη ελπίδα για να γλιτώσεις είναι να πεις «Ό,τι και να μου πεις έχεις δίκιο ... Είμαι απαράδεκτος ... Πάω στο Νοσοκομείο ... Βιάζομαι να προλάβω ... Ό,τι πεις ό,τι πεις!»
Και σκέφτεσαι «Άνθρωπος είναι και αυτός ... Κι αυτός κάποια στιγμή θα ήταν παραβάτης»
Σου λέει «μην το ξανακάνεις»
Και μόλις στρίψεις, το σανιδώνεις πάλι!
Αυτό όμως, δεν μπορούμε να το κάνουμε ενώπιον του Θεού που τα ξέρει όλα...
 
[...]
Η ποιότητα της μετανοίας εξαρτάται από την ποιότητα της αυτογνωσίας μας
 
[...]
Καλό είναι να απογοητευτούμε (!)
Υπάρχει μια διάχυτη ψευδαίσθηση ότι κάνουμε προσευχή ότι είμαστε άνθρωποι προσευχής Δεν είμαστε!

[...]
Αλλά και ...
Να μην απογοητευτούμε γιατί ...
Από μόνοι μας δεν ξέρουμε να προσευχόμαστε
Προσευχόμαστε όταν το Πανάγιο Πνεύμα προσεύχεται μέσα μας Τίποτα δεν μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας

[...]
Απλώς λίγο φιλότιμο να έχουμε διάθεση να έχουμε
Να συμπορευτούμε με το Πανάγιο Πνεύμα που έρχεται, κατέρχεται μέσα μας.
Ο «διδοὺς εὐχὴν τῷ εὐχομένῳ».
Και η προσευχή είναι δώρο του Θεού
Πότε μας το δίνει;
Όταν προσπαθούμε !
Όταν το ζητάμε και το θέλουμε πραγματικά !
Κι όταν προσπαθούμε (επειδή το θέλουμε) να το εξασκούμε !

[...]
Καμία ξένη γλώσσα δεν μαθαίνεται έτσι
Θέλει εξάσκηση Κύριε, δίδαξον ἡμᾶς προσεύχεσθαι!
Η προσευχή όπως και όλες οι αρετές είναι θεοδίδακτη.
Και ο Θεός θα μας μάθει να προσευχόμαστε σωστά.
Και θα δώσει ποιότητα στην προσευχή μας ...

Γιατί πιο πολύ από μας, αρέσει στον ίδιο
να ενώνεται,
να σκύβει,
να μας ακούει και
να ανταποκρίνεται στα αιτήματά μας!