Απάντηση στο ερώτημα εάν τελικά «Αλλάζει ο άνθρωπος;» | Δημήτρης Καραγιάννης

Ο Δημήτρης Καραγιάννης, διευθυντής του Κέντρου Παιδοψυχικής Υγιεινής και συγγραφέας, εξηγεί γιατί, να παραιτηθούμε από το να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία μας, δεν θα πετύχουμε τους στόχους μας.

Ο κ. Δημήτρης Καραγιάννης είναι παιδοψυχίατρος, διευθυντής του Κέντρου Παιδοψυχικής Υγιεινής και συγγραφέας. Στη μεταξύ μας συνομιλία διακρίναμε έναν άνθρωπο πολύχρονης ιατρικής εμπειρίας, που αναλύει σε βάθος τις ανθρώπινες ιστορίες τις οποίες καλείται να "διαβάσει" όσο ασκεί τη συμβουλευτική του. Στο δύσκολο ερώτημα "αν αλλάζει ο άνθρωπος" και αν "η αλλαγή, είναι ή όχι αυτοσκοπός" μας απαντά ελπιδοφόρα...

___

"Πραγματικά αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα γιατί η αλλαγή είναι εργαλείο για να μπορούμε να προχωρήσουμε να γίνουμε αυτό που εμείς έχουμε στοχεύσει. Αυτό ή και άλλα εργαλεία ποτέ δεν μπορούν να γίνουν αυτοσκοπός, αλλά αν παραιτηθούμε από το να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία τότε δεν θα πετύχουμε τους στόχους μας.

Μέσα στη ζωή, αυτό που πρέπει να δούμε είναι ότι δεν μπορεί να μην υπάρχει αλλαγή, δηλαδή όσοι θεωρούν ότι μπορούν τα πράγματα να μείνουν ίδια δεν συνειδητοποιούν πως οδηγούνται στη φθορά, δηλαδή στον θάνατο. Ό,τι δεν ανανεώνεται, ό,τι δεν προχωράει, ό,τι δεν αλλάζει δεν μένει μόνο στάσιμο, αλλά οδηγείται στη φθορά. Η φυσική το λέει πολύ ξεκάθαρα αυτό, ότι τα κλειστά συστήματα χάνουν διαρκώς ενέργεια και φθείρονται.

Ο εαυτός μας αν δεν τροφοδοτείται πεθαίνει. Διαρκώς έχουμε να προσλάβουμε μέσα από την τροφή, την αναπνοή, νέα στοιχεία για τον οργανισμό μας που αν δεν τα προσλάβουμε θα πεθάνουμε. Η ζωή δεν είναι μια γραμμή ίσια, είναι μια διαρκώς ανανεωμένη στάση απέναντι στην ύπαρξη, επομένως δεν μπαίνει ερώτημα αν αλλάζουμε ή όχι, όποιος δεν θέλει να αλλάξει απλώς θα φθείρεται. Μέσα σε οποιοδήποτε κλειστό σύστημα όπως μια σχέση συντροφική αν δεν ανανεώνεται, αν δεν φροντίζεται, αν δεν αλλάζει προς το θετικό θα αλλάζει προς τη φθορά, θα φθείρεται.

Να υποθέσουμε κ. Καραγιάννη, ότι εμείς πιστεύουμε πως φταίει η σχέση, αλλά φταίει στην πραγματικότητα η μη τροφοδοσία της;

Ακριβώς. Η φροντίδα λόγου χάρη των παιδιών είναι διαρκής, δεν μπορεί κάποιος να πει ότι φτάνει τόσο. Όσο αλλάζουν τα παιδιά μας τόσο πρέπει να αλλάζει και το είδος της φροντίδας προς τα παιδιά μας. Η πίστη που έχουμε ως άνθρωποι αν δεν ανανεώνεται, αν δεν αμφισβητείται με επώδυνο τρόπο τότε θα μένουμε στο παρελθόν. Είναι σαν να λέμε επειδή αγαπούσαμε τα παιδικά μας παπούτσια θα τα κρατήσουμε για πάντα. Επομένως, αυτό που πρέπει να σκεφτούμε είναι όχι αν θα αλλάζουμε ή όχι, αλλά εάν δεν επιλέγουμε εμείς την αλλαγή μας θα επιλέγουμε συνειδητά τη φθορά μας.

Στη ζωή προσπαθούμε να διατηρούμε σταθερές αξίες. Στην πορεία της αλλαγής καιροφυλακτεί ο κίνδυνος να τις δούμε να καταρρέουν;

Οι αξίες είναι σταθερές γιατί μπορούν να υπάρχουν μέσα στους διαφορετικούς χρόνους, μέσα στις διαφορετικές εποχές, στους διαφορετικούς τόπους, αυτές είναι οι αξίες, αλλά οι σταθερές αξίες μας έχουν διαφορετικούς τρόπους έκφρασης μέσα στον χρόνο. Οι συνθήκες αλλάζουν, η αγάπη που είναι σταθερή αξία προς το παιδί μας δεν μπορεί να είναι η ίδια στο νεογνό και ίδια στον ενήλικο, ο θηλασμός που είναι ένας πολύ όμορφος τρόπος έκφρασης της αγάπης στο βρέφος δεν μπορεί να είναι στον γιο σου τον ενήλικο. Επομένως, όλο αυτό πρέπει να το σκεφτούμε ότι δεν μπορεί να λέμε ότι έχουμε σταθερές αξίες και στην ουσία να μην μιλάμε για την αξία που είναι υπεράσπιση της ζωής αλλά να μιλάμε για τον εγκλωβισμό στο παρελθόν.

Κοστίζει η αλλαγή;

Και βέβαια κοστίζει γιατί η κάθε αλλαγή έχει την αποσταθεροποίηση, δεν μπορεί να αλλάξει κάτι χωρίς να υπάρξει η αποσταθεροποίηση. Ακόμα και μια μετακόμιση να κάνουμε από ένα σπίτι στο άλλο που να τη θέλουμε, αυτό θα σημαίνει ότι θα έχουμε ένα διάστημα αποσταθεροποίησης στο παλιό σπίτι και ένα διάστημα στο καινούργιο. Επομένως, οι άνθρωποι που δεν την αντέχουν αρνούνται να αλλάξουν. Αλλά αυτοί είναι οι τεμπέληδες της ύπαρξης. Δεν μπορούμε να ζητάμε κάτι σημαντικό για τη ζωή μας, κάτι που να αναπτυσσόμαστε, να γίνουμε πιο όμορφοι άνθρωποι και να σκεφτόμαστε το κόστος. Η αποσταθεροποίηση είναι πραγματικό γεγονός και βέβαια αυτό που είναι ακόμα πιο δύσκολο είναι οι συνήθειές μας, οι εθισμοί μας σε καταστάσεις.

Για ποιόν λόγο ακόμα και οι μη χρήσιμες συνήθειές μας, επαναλαμβανόμενες μας δίνουν μια ψευδαίσθηση ασφάλειας;

Θεωρούμε ότι έχουμε ασφάλεια γιατί είναι το ίδιο που είναι ο ιδρυματισμός που υπάρχει στις φυλακές ή στα ψυχιατρικά άσυλα που συνηθίζουν οι άνθρωποι να υπάρχουν. Εκεί υπάρχει μια ψευδοασφάλεια μέσα στη σιγουριά. Στο κελί σου ή στο κρεβάτι του ασύλου δεν χρειάζεται ούτε να σκέφτεσαι τα οικονομικά σου, ούτε τη σχέση σου, ούτε το φαγητό, ούτε την εργασία, δεν έχεις άγχος γιατί όλα σου προσφέρονται αλλά δεν ζεις. Αυτή η ασφάλεια είναι τελικά ο θάνατος.

«Ό,τι δεν ανανεώνεται, ό,τι δεν προχωράει δεν μένει μόνο στάσιμο, αλλά οδηγείται στη φθορά. Ο εαυτός μας, αν δεν τροφοδοτείται, πεθαίνει… Όποιος δεν πιστεύει στο κάτι καλύτερο είναι σίγουρο ότι δεν θα το ζήσει»

Πώς θα είμαστε έντιμοι με τον εαυτό μας, ότι κάνουμε μια σωστή αλλαγή ή στρεφόμαστε στο καλό;

Σωστή αλλαγή δεν θα έχουμε ποτέ, γιατί το σωστό προϋποθέτει το τελικό που είναι οριστικό για τις υπάρξεις μας μέσα στον χρόνο αφού μας έρχονται διαρκώς διαφορετικά στοιχεία δεν θα μπορέσουμε να πούμε ότι είναι το τέλος. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι διαρκώς να αναρωτιόμαστε για την ταυτότητά μας. Αν αφήσουμε τον εαυτό μας είμαστε μόνο το παρελθόν μας. Αυτό που μας έρχεται από το παρελθόν μας, αν το αφήσουμε ως έχει, είμαστε στον αυτόματο πιλότο.

Όταν αργότερα δούμε διαφορετικά δεν θα κινηθούμε για τις τέλειες αλλαγές αλλά θ' αρχίζουμε να σκεφτόμαστε και αυτό είναι το καθοριστικό, να βάλουμε αυτό το υπαρξιακό ερώτημα, που δεν είναι κάτι μαγικό και φιλοσοφικό, αλλά είναι μια καθημερινότητα που μπορεί ο καθένας μας να σταθεί απέναντι στον καθρέφτη μόνος του και βλέποντας το εαυτό του να αναρωτηθεί ποιος είναι τελικά, πού είναι και πού θα πάει. Μοιάζει απλό, αλλά είναι πολύ αποσταθεροποιητικό αν τολμήσεις να κοιτάξεις το βλέμμα ίσια και να πεις “εν τέλει τι νόημα έχει η ζωή μου”.

Η διαφορά της υπομονής από την ανοχή και η κατανόηση που αποτελεί το πρώτο βήμα

Είναι φανερό ότι η αλλαγή είναι αναγκαία σε όλες τις σχέσεις μας, όπως και στον γάμο. Πώς όμως ενώ δεν καταφέρνεις να κουμαντάρεις καλά καλά τον εαυτό σου, θα μπορείς να βοηθήσεις και τον σύζυγό σου με τον οποίο είσαι μεν "σάρκα μία", αλλά τον γνωρίζεις από την καλή και από την ανάποδη;

Τους συντρόφους τούς ξέρουμε από την ανάποδη αλλά όχι από την καλή. Είναι ξεκάθαρο ότι στα ζευγάρια ξέρουν ο ένας τα αρνητικά του άλλου, αλλά τα θετικά δεν τα ξέρουν. Θετικά βρήκανε κάποια στο ξεκίνημα, πολλές φορές προβολικές στάσεις του ανθρώπου που ήθελε να ερωτευτεί, που ήθελε να δει αυτά τα θετικά στον άλλον. Μετά όταν έρχεται μέσα στην πραγματικότητα σαν να μην ανανεώνεται αυτό το βλέμμα. Πολλοί θεωρούν ότι ο άνθρωπος δεν αλλάζει γιατί περιμένουν να αλλάξει ο άλλος και όχι οι ίδιοι. Όταν περιμένουμε να αλλάξει ο άλλος τότε θα απογοητευόμαστε και δεν θα συνειδητοποιούμε ότι και εμείς κλεινόμαστε και εμείς βουλιάζουμε και εμείς γινόμαστε τοξικοί γιατί αν δεν προσφέρουμε, αν δεν ανανεωνόμαστε οι ίδιοι τότε περιμένουμε η αλλαγή να έρθει από τη σχέση, από τον σύντροφο.

Ποιος είπε ότι αν παραιτηθούμε μέσα σε μία σχέση δεν θα είμαστε μόνο η φθορά μας; Επομένως η συντροφική σχέση είναι να ανακαλύψουμε τον άλλον και να τον αναδεικνύουμε. Δεν μπορούμε να μιλάμε για αγάπη και να μην αναδεικνύουμε τον άλλον, να θέλουμε συνέχεια να καταναλώνουμε και όταν τελειώσει η αγάπη του άλλου να στρεφόμαστε αλλού να καταναλώσουμε και κάτι διαφορετικό. Αυτό είναι μιζέρια και αποδεικνύει ότι είναι ατελέσφορο, με τον ίδιο τρόπο που κατανάλωσες κάποιον και τελείωσε, με τον ίδιο τρόπο θα ζήσεις και το δικό σου τέλος, χωρίς νόημα. Έτσι το καλό με τις συντροφικές σχέσεις είναι ότι ανακαλύπτεις καινούργια καλά στον άλλον.

Καθώς μεγαλώνουν σε ηλικία οι σύντροφοι ή θα κοιτάζουν μόνο τη φθορά στον άλλον και θα τη συγκρίνουν με κάτι απέξω που θα μοιάζει πιο ελκυστικό ή θα μπουν και θα βλέπουν ομορφιές όχι ψεύτικες, μα αληθινές που δεν τις είχαν δει μέχρι τότε. Κάθε αλλαγή συντροφική δεν θα προκύψει ποτέ από τον άλλον, προκύπτει μόνο από εμάς. Aν δεν πάρουμε την ευθύνη ο καθένας της ζωής του, αλλά περιμένουμε από τον άλλον να μας ανανεώσει τότε θα δυστυχούμε.

Συνηθίζεται οι σύζυγοι να καλούνται να υπομένουν και να ανέχονται τις εντάσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους. Αυτό το φθοροποιό γεγονός παίρνει αλλαγή;

Έναν σύντροφο που βγάζει εντάσεις δεν μπορείς να τον αντέξεις. Δεν μιλάμε για υπομονή, μιλάμε να ανεχθούμε και αν πρέπει να ανεχθούμε κανείς μας δεν μπορεί να ανεχθεί κάποιον άλλον. Αν πούμε να αντέξουμε τον σύντροφο που ανεβάζει εντάσεις και εκνευρίζεται αυτό δεν μπορεί να γίνει. Λέμε ότι η υπομονή έχει τα όριά της αλλά δεν πρόκειται για την αρετή της υπομονής. Η διαφορά της υπομονής και της ανοχής είναι ότι στην ανοχή δεν αντιδρώ και περιμένω πότε ο άλλος θα καταλάβει και αυτό κάποια στιγμή μού σπάει τα νεύρα γιατί ο άλλος δεν καταλαβαίνει, ενώ η υπομονή έγκειται στο "δεν αντιδρώ και προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει και γίνεται αυτό που γίνεται". Άρα, η υπομονή είναι ενεργητική, δηλαδή έχω να αλλάξω τα δεδομένα, να τον συναντήσω διαφορετικά, να δω εγώ πώς δένω σε όλο αυτό το θέμα της σχέσης. Επομένως, δεν μπορώ να τον αρνηθώ αλλά θα βρω τρόπους να κατανοήσω. Η κατανόηση είναι το πρώτο βήμα που αν δεν γίνει δεν μπορεί να υπάρξει αλλαγή.

Οι μορφές της βίας εν μέσω της πανδημίας και τα προσωπικά αδιέξοδα

Ωστόσο όλο και περισσότερο καταγράφονται περιστατικά βίας λεκτικής και σωματικής, μεταξύ των συζύγων ιδιαίτερα με την αναγκαστική παραμονή στα σπίτια εξαιτίας της πανδημίας. Πώς μπορεί αυτό ν' αναλυθεί;

Δεν πρέπει να ανεχόμαστε τη βία, δεν είναι σωστός δρόμος η κατάφαση στη βία. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι άνθρωποι που βγάζουν βία είναι πολύ ευάλωτοι. Η λύση δεν θα είναι να τους μαλώσουμε ή να τους επιτεθούμε αλλά να βοηθήσουμε να καταλάβουν για ποιον λόγο βγαίνει αυτή η βία. Συνήθως έρχονται μπροστά στα δικά τους αδιέξοδα, εκεί που νιώθουν πιο ευάλωτοι και όντας ευάλωτοι και πληγωμένοι νιώθουν ότι δεν μπορούν να επεξεργαστούν κάποια δεδομένα τους και επιτίθενται προς παντού γιατί στην ουσία εκείνη την ώρα νιώθουν πολύ αδύναμοι εσωτερικά. Αυτός λοιπόν που βγάζει ένταση δεν είναι ο κακός, είναι ο ευάλωτος. Κι όπως λέει ο Ελύτης “Ο κάκτος δεν είναι κακός μονάχα δεν το ξέρει ότι φοβάται” (Ελύτης).

Ο άνθρωπος που ανέχεται στο περιβάλλον που ζει τη βία από τον άλλον, εκτρέφει έναν τύραννο όπως έλεγαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας. Ένας βάναυσος για παράδειγμα χρειάζεται ειδική μεταχείριση. Είναι δυνατόν να γνωρίζει το θύμα τεχνικές και τρόπους για να τον βοηθήσει;

Πρώτα από όλα πρέπει να κοιτάξουμε τον εαυτό μας. Αν γινόμαστε θύματα διαρκώς αυτό είναι που μας κάνει να γινόμαστε συνένοχοι. Άρα δεν μπορούμε να δεχόμαστε να γινόμαστε θύματα κανενός και καμίας κατάστασης. Είμαστε πλασμένοι με την ελευθερία και όχι με την υποταγή.

Στο βιβλίο σας με τίτλο "Aλλάζει ο άνθρωπος;" πού καταλήγετε; Αλλάζει;

Στο βιβλίο καταρχάς υπάρχει ερωτηματικό στον τίτλο γιατί μπαίνει το ερώτημα που έχουμε να απαντήσουμε οι ίδιοι και στη συνέχεια μέσα στις σελίδες ξεκινώντας είναι γραμμένο "ο άνθρωπος αλλάζει;;;" με τρία ερωτηματικά, "ο άνθρωπος αλλάζει..." με αποσιωπητικά και "ο άνθρωπος αλλάζει!!!" με θαυμαστικά. Αυτό που έχουμε να δούμε είναι πως αν θέσουμε το ερώτημα στον εαυτό μας τότε μπορούμε να δούμε να αλλάζουμε, αν δεν το ελπίζουμε δεν θα αλλάξουμε ή αλλιώς θα αλλάζουμε προς τη φθορά. Επομένως, όποιος δεν πιστεύει στο κάτι καλύτερο είναι σίγουρο ότι δεν θα το ζήσει. Όποιος πιστεύει στο καλύτερο τότε υπάρχει πιθανότητα να το ζήσει γιατί υπάρχει πιθανότητα να αγωνιστεί.

* * *

Ο κ. Δημήτρης Καραγιάννης στη συνέντευξη αλλά και στο βιβλίο του σκιαγραφεί με απλότητα και άρτια αλλά τονίζοντας την αγωνία του, την ετοιμόρροπη κατάσταση του ανθρώπου, που αν δεν αλλάξει θα φθαρεί και θα πετάξει όση ζωή τού απομένει. Ας ευχηθούμε για τη ζωή του καθενός την αλλαγή με τα τρία θαυμαστικά.

_______
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 19.05.2021