* Καραβάκι ή δέντρο στη Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση;

Τα Χριστούγεννα είναι δεμένα με την ακλόνητη αλληλεγγύη της αγάπης του Θεού μαζί μας, όχι μονάχα στα δεινά μας αλλά και στην προδοσία μας. Ζητώντας από τον πατέρα Γαβριήλ, που ζει στο μοναστήρι του αγίου Εφραίμ της Νέας Μάκρης και του Αγ. Πορφυρίου στη δυτική Μάνη, διδάκτορα βυζαντινολόγο, αρχαιολόγο, ιστορικό τέχνης να μας μιλήσει για την ιστορία των Χριστουγέννων ξεκίνησε παράδοξα για εμάς, με λόγο για την κιβωτό και την ανθρώπινη αλαζονεία:

Ο π. Γαβριήλ και το καραβάκι των Χριστουγέννων στο μοναστήρι του Αγ. Εφραίμ της Νέας Μάκρης και του Αγ. Πορφυρίου

Κιβωτός σωτηρίας

«Ο άνθρωπος με τις πράξεις του επέφερε τον κατακλυσμό, ο Θεός τη σωτηρία. Διότι λέει στον Νώε να φτιάξει μία τεράστια κιβωτό, ένα μεγάλο καράβι δηλαδή, και σώζει ο Θεός τον άνθρωπο. Όπως στα παραμύθια, αλλά αυτό δεν είναι παραμύθι. Η κιβωτός έχει βρεθεί. Μπαίνουν μέσα στην κιβωτό οχτώ πρόσωπα, ο Νώε, η γυναίκα του οι τρεις κόρες του και οι γαμπροί του. Έτσι σώζει ο Θεός το ανθρώπινο γένος. Έπειτα, περνάμε σε μία μετακατακλυσμιαία περίοδο. Μας λέει: “Μην απογοητεύεσαι! Πάντοτε εργάσου το καλό και την ανταμοιβή σου θα τη δεις αργότερα εις τους αιώνας των αιώνων.” Αλλά για να έχεις κάτι στον αιώνα πρέπει να τιμήσεις το νυν. Με το να κοιμάμαι σε κάθε νυν και να ελπίζω εις τους αιώνες των αιώνων, είναι όλως παράδοξον και κουτό.

Περνάει λοιπόν αυτή η περίοδος και μπαίνουμε σε μία καινούργια. Και πάλι οι άνθρωποι ξεφεύγουν από το νόμο. Η χάρις έρχεται αφού έχεις μάθει να σέβεσαι το νόμο ή να σε προβληματίζει ο νόμος. Πάλι λοιπόν ξαναέπεσε το ανθρώπινο είδος στην αμαρτία και έφτιαξαν τον πύργο Βαβέλ, μια ύβριν όπως θα έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο αμάρτημα από την αλαζονεία. Και όλους τους δικηγόρους της γης να βάλετε να υπερασπισθούν την αλαζονεία δεν θα τα καταφέρουν. Είναι το μεγαλύτερο αμάρτημα. Με τον πύργο Βαβέλ θέλουμε να φτάσουμε το Θεό. Φεύγουν από την Αίγυπτο οι Εβραίοι και τους λυπάται ο Θεός και αποστέλλει τις εντολές του στον Μωυσή. Κάνε εκείνο κι εκείνο, μην κάνεις τούτο και το άλλο.

 "H Γέννηση" Σερβική αγιογραφία από την Ιερά μονή Στουντένιτσα

 Η κιβωτός του νόμου

Και τι θα κάνουμε τώρα; Θα φτιάξεις μία κιβωτό να βάλεις μέσα τα “Μη!”, τις εντολές του Θεού. Αυτό το “μη” δεν χωράει επεξήγηση, είναι Νόμος. Φτιάξανε την μαούνα, την κιβωτό αυτή - κιβωτός θα πει πλοίο που πλέει σε όλες τις τρικυμίες- και φεύγουν για να πάνε στη γη της Επαγγελίας. Και στην έρημο του Σινά, μπερδέψαν το δρόμο και μείνανε σαράντα χρόνια και κουβαλάγανε την κιβωτό της Διαθήκης με τις πλάκες, την επτάφωτη λυχνία και όλα αυτά τα σύμβολα που συνέβαλαν σε μια ιστορικά αποδεδειγμένη αλήθεια. Συμβάλλουν στο να καταλάβουμε και να πούμε “Α! Τι είχε πει ο γερο-Ησαΐας; Ότι “η Παρθένος έξει και τέξει εν γαστρί”, ότι δηλαδή μια παρθένος θα συλλάβει και θα γεννήσει από την κοιλιά της τον Μεσσία. Άρα, όλα αυτά συμβάλλουν στο ρόλο της Παναγίας. Αυτή είναι η επτάφωτος λυχνία, αυτή είναι η στάμνα το μάννα φέρουσα. Αν δεν ήταν η Παναγία δε θα μπορούσε να σαρκωθεί και να γεννηθεί ο Χριστός. Αυτά τα πράγματα τα ακούμε στους χαιρετισμούς. Το μάννα που γλυκαίνει τα αισθητήρια των ευσεβών, αποκαλείται έτσι η Παναγία, γιατί αν δεν γεννούσε τον Χριστό δεν θα ξέραμε ποιος έστειλε το μάννα στην έρημο».

Παρ’ όλα αυτά δεν συνετιστήκαμε και φαίνεται σαν η κιβωτός του Νώε και η κιβωτός των εντολών να μην μας βοήθησαν αφού οι άνθρωποι συνέχισαν να κάνουν τα ίδια λάθη. Ο πατήρ Γαβριήλ θα απαντήσει:

 Η έμψυχος κιβωτός

«Μπορεί να μην συνετίστηκε εκείνος ο κόσμος, αλλά οι δύο λύσεις, και η κιβωτός του Νώε και η κιβωτός των εντολών του Θεού, παίζουν ένα ρόλο πολύ σημαντικό, για να δεχθούμε την τρίτη κιβωτό. Όπου πια δεν προχωρούσε τίποτα, γιατί η ανηθικότητα είχε φθάσει στον κολοφώνα. Όλοι μας ξέρουμε για την Κόρινθο και για τον Απόστολο Παύλο, τις επιστολές, κ.λπ. Τι ήταν όμως η Κόρινθος; Εκατό οίκοι ανοχής ωχριούν μπροστά σε αυτό το αλλοπρόσαλλο ήθος της Κορίνθου. Ίσως μόνο τα Σόδομα και Γόμορρα ξεπερνούσαν την Κόρινθο. Οπότε λοιπόν βλέπουμε ότι δε γινότανε τίποτα, γιατί ο άνθρωπος παρέμενε στην αμαρτία. Έπρεπε λοιπόν να γίνει κάποια άλλη κιβωτός, κάποια ένθεος κιβωτός, δηλαδή η Παναγία που μέσα της δεν είχε τις πλάκες του Νόμου αλλά την Αγάπη. Οι δύο άλλες κιβωτοί συμβόλιζαν και επενεργούσαν στο λαό του Θεού, για να δεχθεί την έμψυχο κιβωτό. Θα έρθει και η σειρά της έμψυχης κιβωτού, όπου ο Θεός θα γίνει άνθρωπος, θα λάβει σώμα ο Λόγος, η σοφία του Θεού θα γίνει άνθρωπος. Και αυτή θα είναι η τελευταία κιβωτός. Από κει και πέρα δεν υπάρχει σωτηρία. Γι’ αυτό και όλοι οι θεολόγοι λένε ότι έτσι που βαδίζει η ανθρωπότης πηγαίνει για τον τελικό χαμό. Εάν το καταλάβουμε αυτό, τότε αλλάζουμε πορεία, μπαίνει η μετάνοια, και τα παίρνουμε στα σοβαρά. Δεν υπάρχει δυσκολότερο πράγμα από το να πείσεις έναν άνθρωπο, για κάτι που δεν μπορεί να πιστέψει.

 Η ναυς που συμβολίζει την έμψυχη κιβωτό την Παναγία

Άραγε, η κιβωτός που είναι έμψυχος και κουβαλάει μέσα της όχι τον νομοθέτη, όχι τον δικτάτορα αλλά τον Θεό της αγάπης, η Παναγία τι αξία έχει; Οι δύο κιβωτοί προετοιμάζουν τον κόσμο να δεχθεί την τρίτη κιβωτό, που είναι η Παναγία. Ο προετοιμασμένος κόσμος την δέχθηκε την πραμάτεια που έφερε η έμψυχος κιβωτός;

Το ελληνικό καραβάκι

Ποια είναι λοιπόν η σχέση μας με την κιβωτό, εμείς οι θαλασσοπόροι Έλληνες; Καμιά! Χάθηκε το κουράγιο. Θα υπάρξει πάλι ένας Οδυσσέας που για να πάει στην Ιθάκη, στη γυναίκα του, στην πατρίδα του, θα περάσει και θα αντέξει τόσα κακά; Υπήρξε το πρότυπο για κάθε ελληνόπουλο. Και όλοι οι αθλητές που ήταν ολυμπιονίκες πρωτίστως έπρεπε να καταθέσουν διαπιστευτήρια, ότι γνωρίζουν την Οδύσσεια και την Ιλιάδα απέξω.

Αυτή λοιπόν την Παναγία, την έμψυχο κιβωτό, σηματοδοτεί συμβολικό τω τρόπω, το καραβάκι που κρατάνε τα παιδιά για να πουν τα κάλαντα των Χριστουγέννων. Ότι δηλαδή, μάθετε νοικοκυρές, ότι ήγγικεν η ώρα, που θα εκπληρωθεί η προφητεία της έμψυχης κιβωτού. Αν αυτά τα πράγματα δεν τα συνειδητοποιούμε, δεν πρέπει να λεγόμαστε Έλληνες, ούτε ορθόδοξοι.»

Γιατί επικράτησε όμως στην Ελλάδα της θάλασσας και της ναυσιπλοΐας, στην χώρα που αγαπήθηκε η Παναγιά ως κιβωτός του Χριστού, το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δέντρου; Απαντά στην απορία μας ο π. Γαβριήλ:

Το δέντρο των Χριστουγέννων

«Τι θα πει δέντρο στα Εβραϊκά; Δέντρο είναι το οπωροφόρο δέντρο. Ό,τι δεν δίνει καρπό δεν είναι δέντρο. Τώρα τι σχέση έχει το δέντρο, ο τον καρπό φέρον, και καρπός είναι το γίγνεσθαι, με το δέντρο των Χριστουγέννων; Το δέντρο των Χριστουγέννων απεικονίζει συμβολικά τον καρπό των καρπών, τη γνώση του καλού και του κακού. Το δέντρο λοιπόν μπορεί να έχει μια μεταφορική σημασία για τον Χριστό. Αλλά όταν έχω το καράβι τότε έχω το ελληνικό στοιχείο, την πάλη με τη θάλασσα με τα κύματα. Πώς θα πετύχεις να φτάσεις στην Ιθάκη; Αυτή η πάλη των παθών προεικονίζει την πάλη των παθών του χριστιανού, με τον εαυτό του, με τα πάθη του. Άρα λοιπόν ή παλεύεις ή δεν παλεύεις. Γιατί αν παλέψεις η έμψυχος κιβωτός σου έφερε τον σωτήρα σου.

Στις αρχές του 19ου αιώνα από το Στρασβούργο της Αλσατίας, ήρθε το χριστουγεννιάτικο δέντρο, με μόνο διάκοσμο μήλα. Γιατί το μήλο διατηρείται όλο το χειμώνα στα υπόγεια των Αυστριακών και των Γερμανών. Είναι η εξελικτική πορεία του βόρειου ευρωπαϊκού πολιτισμού με τις ανάγκες τoυ. Από εκεί είναι το χριστουγεννιάτικο δέντρο, που είναι μια άστοχη επιλογή, αφού υπάρχει το καράβι που είναι ελληνικό. Το δέντρο έχει μια στατικότητα, εκεί που το φύτεψες εκεί μένει. Το καράβι έχει κινητικότητα και παλεύει με το κύμα, προσπαθεί να αντιπαλέψει τις συνθήκες της ζωής και δείχνει όλη τη ζωντάνια της ζωής και όχι τη στατικότητα του δέντρου.»

Είναι λοιπόν λάθος να στολίζουμε στα σπίτια μας και στις πόλεις το Χριστουγεννιάτικο δέντρο; Θα ήταν καλό να διακοσμούμε ένα καραβάκι;

Ο Εκκλησία ως κιβωτός

«Σημαντικό δεν είναι αν είναι το ένα καλό και το άλλο κακό. Σημαντικό είναι να αναπτύξουμε τη διάκριση, που είναι η μεγαλύτερη αρετή. Η ορολογία της αρχιτεκτονικής της ναοδομίας απορρέει από το γλωσσάρι της ναυσιπλοΐας. Ας φανταστούμε ένα μεταφορικό μέσο στη θάλασσα, μια μαούνα. Στο μεσαίο κλίτος, είναι το εμπόρευμα, η πραμάτεια. Στα διπλανά κλίτη, αριστερά και δεξιά, είναι τα ανοίγματα για τους κωπηλάτες. Το κλίτος είναι από την ορολογία της ναυσιπλοΐας. Τι δουλειά έχει στη ναοδομία; Μία κιβωτός, ένα πλοίο, μας αναγάγει στον φόβο που υπάρχει στην ανθρωπότητα από γενιά σε γενιά, για μια ολική καταστροφή μέσω κατακλυσμού. Ο φόβος αυτός είναι ακόμα ζωντανός και είναι μια ορμέμφυτη κατάσταση, που απορρέει από τον κατακλυσμό. Για να σωθεί κανείς από τον κατακλυσμό χρειάζεται μία κιβωτό. Η κιβωτός βρέθηκε απολιθωμένη στο Αραράτ και κει βλέπουμε τα τρία κλίτη. Δεν είναι ένας μύθος. Είναι πραγματικότης. Στο μεσαίο κλίτος ήταν το εμπόρευμα, το κέρδος, αυτό που έπρεπε να σωθεί, ενώ τα διπλανά κλίτη ήταν για τους κωπηλάτες.

Όπως για να σωθείς από τον κατακλυσμό έμπαινες στο κεντρικό κλίτος της κιβωτού έτσι για να σωθείς από τις τρικυμίες της ζωής και από τον κατακλυσμό των παθών πρέπει να μπεις στην κιβωτό διάσωσης. Αλλά δεν υπάρχει ατομική σωτηρία. Δεν μπορεί να σκέφτομαι εγώ να σωθώ κι οι άλλοι “γαία πυρί μειχθήτω.” Και πού είναι αυτό; Στο εκκλησίασμα, στην Εκκλησία. Δεν αρκεί εγώ να κάθομαι σπίτι μου και να έχω τα εικονίσματά μου. 

Η Εκκλησία είναι η έκ-κληση του σώματος της εκκλησίας στο κοινόν άθλημα, του να αληθεύει ο βίος. Και ο βίος του χριστιανού αληθεύει ομοθυμαδόν, δηλαδή με όλους μαζί και όχι μόνος. Πρέπει να ανεχθείς τον έναν και τον άλλον που ίσως δεν έχεις καλές σχέσεις. Απαιτείται μια προϋπόθεση, που είναι η ειρήνη. Πόσες φορές ο ιερέας βγαίνει στην ωραία πύλη για να πει “Ειρήνη Υμίν”. Αυτά τα πράγματα είναι θέμα κατήχησης. Αν αυτό δεν επιτευχθεί δεν υπάρχει χριστιανισμός.»

Με αυτά τα λόγια ολοκλήρωσε την συνέντευξή του στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» ο π. Γαβριήλ και τον ευχαριστήσαμε θερμά.

Ο Χριστός έδεσε την αιώνια ζωή του με την ανθρώπινη φύση. Και το δέσιμο αυτό ξεκίνησε στο σταύλο της Βηθλεέμ. Η ιστορία του θριάμβου συνεχίζεται. Τίποτα δεν κλόνισε την απόφαση του Θεού να είναι με εκείνους που αγάπησε και προσκάλεσε. Καλά Χριστούγεννα

__________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ